PROVO
DE
MARISTA TERMINARO

VERKITA DE KELKAJ KOMPETENTULOJ

SUB LA DIREKTO DE

M. ROLLET DE L'ISLE

hidrografista ĉefinĝeniero de la franca maristaro.

---

Kaj ĝiaj Korespondantoj: DANUJO, ANDR.-FRED. HÖST & SÖN, Bredgade 35, KJÖBENHAVN. — GERMANUJO, ESPERANTO-VERLAG MÖLLER & BOREL, Prinzen-strasso, 95, BERLIN. — GRANDA BRITUJO, REVIEW of REVIEWS, Mowbray House, Norfolk street, LONDON W. C. — HISPANUJO, J. ESPASA, 579, Calle de las Cortes, BARCELONA. — ITALUJO, R GIUSTI, 53, Via Vittorio Emanuele, LIVORNO. — RUMANUJO, LIBRĂRIA NOUĂ CAROL P. SEGAL, Calea Victoriei, 78, BUCAREŞTI — RUSUJO, M. ARCT, 53, Nowy Swiat, WARSZAWA. — SVEDUJO, ESPERANTISTEN, 37, Surbrunnsgatan. STOCKHOLM. — UNUIGITAJ ŜTATOJ, FLEMING H. REVELL, Company, 158, fifth Avenue, NEW-YORK

---

1908

Droits de reproduction et de traduction réservés.

---

ANTAŬPAROLO

Tiu terminaro estas verkita de kelkaj francaj kunlaborantoj, kiuj estas:

Por la I^a, III^a, IV^a kaj VII^a partoj, S^roj Roullin, fregatkapitano, Rollet de l'Isle, hidrografista ĉefinĝeniero, Fichot, hidrografista precipa inĝeniero, Paris;

Por la II^a parto, S^ro Legoffre, desegnisto de la Ĝenerala Transatlantika Kompanio;

Por la V^a parto, S^ro Hugues, artileria skadrestro, La Rochelle;

Por la VI^a parto, S^ro Delache, konduktoro de la Pontoj kaj Vojoj, Boulogne-sur-Mer;

Por la VIII^a parto S^roj Samuel Meyer, ŝipmakleristo, La Rochelle (Mara komerco) kaj Bresson, lernanto ĉe la navigacia lernejo, Alger (Fiŝkaptado).

S^ro Devuns, arkitekturisto, St-Étienne, komunikis gravan verkon pri la III^a parto, kiu multe utilis por la preparado de tiu parto.

S^roj Matton, artileria skadrestro kaj Moch, artileria ekskapitano, bonvolis ekzameni la V^an parton.

La tuta verko estas ekzamenita de S^ro Samuel Meyer; poste de S^ro Kapitano Mairis, de la angla maristaro. Bedaŭrinde ne estis eble trovi maristajn Esperantistojn de alia nacieco, al kiuj oni povis proponi la terminaron. Kvankam estus tre utile, se kelkaj specialistoj germanaj, rusaj aŭ hispanaj donus siajn opiniojn pri la elektitaj terminoj, oni decidis ne pli longe atendi pro la urĝeco de la publikigado de tiu libro, por la propagando en la maristaro.

La verko do estis proponita al la juĝo de la Lingva Komitato, kiu ĝin ekzamenis, sed nur parte. S^ro Prof. Ad. Schmidt (el Postdam) ekzamenis la I^an parton, S^ro Alf. E. Wackrill (el Londono) la II^an parton; S^ro J. Ellis (el Keighley) la VI^an kaj VIII^an partojn; la aliaj partoj — krom la V^a, kiun, kiel ni diris, S^ro Moch ekzamenis — ne estis proponitaj al la komitato, pro seneco de kompetentaj membroj.

Tiu terminaro ne enhavas la tuton de la terminoj uzataj en ia maristaro. Ni simple deziras: unue, montri al la maristoj, ke la lingvo Esperanto tre bone taŭgas por utili al ili; due, starigi la elementojn de la teknika marista lingvo, por ke, laŭbezone, oni povu facile plenigi ĝin.

Ni deziras, ke tiu verko estu bona propagandilo por la maristaro, kiu ĝis nun restis bedaŭrinde tiel indiferenta al la granda movado, kiu altiras la tutan mondon al Esperanto!

1. Posta studado kaj novaj sciigoj — kiel ekzemple la publikigado de «Vocabulaire Technique et Technologique Français-Esperanto» de Ch. Verax — alkondukis nin ŝanĝi kelkajn el la terminoj unue elektitaj; sekve la nuna teksto ne estas tute simila al tiu, kiu estis proponita al la ekzameno de la komitatanoj supre nomitaj.

---

PROVO
DE
MARISTA TERMINARO

---

UNUA PARTO

---

I. — ASTRONOMIO.

La astroj: suno, luno, planedoj, steloj leviĝas, trairas meridianon, en kies proksimaĵo ili kulminas, kaj poste malleviĝas.

Ŝajnas, ke la suno laŭiras orbiton ĉirkaŭ la tero; la ebeno de tiu ĉi orbito tranĉas la ĉielan sferon laŭ ĉefa cirklo nomita ekliptiko, kiu renkontas la ekvatoron en du punktoj nomitaj nodoj. Laŭ tiu ĉi orbito, la suno vintre trairas perigeon, kie ĝi estas la plej proksime de la tero, kaj somere, trairas apogeon, kie ĝi estas la plej malproksime. Ĝia paralakso varias inverse je ĝia vektora radio; ĝia videbla diametro estas tiom pli granda kiom pli proksima ĝi estas.

Dum la luna monato, kiu proksimume daŭras dudek-naŭ tagojn, la vidiĝo de la luno senĉese ŝanĝiĝas; ĝiaj fazoj estas: nova luno, unua kvarono, plena luno, lasta kvarono.

La suno kaj la limo troviĝas intersekve en variaj rilataj lokoj: ili povas esti en kunjonkcio, kiam ili havas saman rektan ascension; en kvadraturo, kiam tiuj rektaj ascensioj diferencas je 90°; en opozicio, kiam ili diferencas de 180°.

Oni mezuras la tempon laŭ la moviĝo de la suno aŭ de la steloj: la suna horo estas la hora angulo de la suno; la meza horo (kiun oni komune uzas) estas la hora angulo de fiktiva suno, nomita meza suno; la sidera horo estas la hora angulo de la printempa nodo aŭ printempa ekvinoksa punkto.

II. — NAVIGACIO.

Por vojiri al difinita loko, oni laŭiradas jen linion nomita loksodromio, kiu estas rekta sur la karto, jen arkon de ĉefa cirklo. La angulo, kiun faras la vojirejo kaj la meridiano, estas la vojireja angulo. Tiu ĉi angulo difinas la veran kapuson, laŭ kiu oni devas direkti la ŝipon; la diferenco inter la kompasa kapuso kaj la vera kapuso estas la ekarto de la kompaso.

Oni determinas, iafoje, la punkton de la karto, kie troviĝas la ŝipo; tion oni faras, kiam la tero estas videbla, per biroj. Kiam la tero ne estas videbla, oni kalkulas la trairitan distancon de la lasta konita punkto, per la montroj de la logo kaj de la kompaso — tiam oni ricevas la taksitan punkton; aŭ oni kalkulas per astronomiaj observoj — tiam oni ricevas la observitan punkton.

1^e Neastra navigacio. — Kompaso. — La kompaso estas instrumento konsistanta el unu aŭ kelkaj magnetaj montriloj, sur kiuj ronda folio gradigita, nomita kompaskarto, estas fiksita. Ĝi sidas sur unu pivoto per ĉapeleto.

La kompaskarto troviĝas en vazo, kiu pendas laŭ la Cardan'a sistemo. Sur la interna flanko de tiu vazo estas desegnita, laŭ la akso de la ŝipo, la kapuslinio.

Iafoje la vazo enhavas likvaĵon, en kiu moviĝas la kompaskarto; la instrumento estas tiam nomita likvaĵa kompaso.

La kompaso, kiun oni uzas por direkti la ŝipon, estas la vojira kompaso. Ĝi troviĝas en la kompasujo. Tiu, kiun oni uzas por observi la direktojn de la eksteraj punktoj, estas birkompaso. Oni observas tiujn direktojn, celante la punktojn tra la traceliloj subportataj de alidado.

La tera magneteco influas la magnetan montrilon kaj deklinigas ĝin de la astronomia meridiano laŭ angulo nomata deklino. Aliparte la feraĵaro de la ŝipo influas kaj deklinigas ĝin laŭ alia angulo nomita deviacio: la sumo de tiuj du anguloj estas la ekarto de la kompaso. Oni povas preskaŭ tute nuligi la deviacion, uzante barojn kaj ferajn globojn metitajn ĉirkaŭ la kompaso; oni tiam diras, ke la kompaso estas kompensita kaj, antaŭ la foriro de la ŝipo, oni determinas la restantajn deviaciojn post la kompenso, kaj tiu farado estas nomita reguligo de la kompaso. Ĝenerale, oni havas enŝipe nur unu kompensitan kompason, kiun oni nomas normala kompaso.

Iafoje, sub eksteraj influoj, la kompaso montras konfuziĝojn kaj eĉ eble fariĝas nefiksebla.

Logo. — Tiu ilo konsistas el la logŝipo, alligata al la finiĝo de la loglineo, volvita en la logsitelo aŭ ĉirkaŭ la bobeno, kaj gradigita per pecoj da flagtuko kaj knotoj. Oni forĵetas la logon, oni lasas la loglineon forkuri, komputante la nombron da knotoj, kiuj pasas dum tempo mezurata per sablujo, kaj poste oni ĝin reenigas.

Oni kalkulas laŭ mejloj la trairitan distancon — ekzemple, kiam dek knotoj pasas dum unu minuto, la ŝipo havas rapidon de dek mejloj ĉiuhore — poste oni kalkulas la projekcion de tiu distanco sur la meridiano kaj sur la paraleleo de la devena punkto per tabeloj de punkto.

Oni devas korekti la direkton de tiu ĉi vojirejo, donita de la kompaso, je la angulo, kiun faras la efektive laŭirila vojirejo, kies postsigno sur la maro estas donita per la sulko, kun la direkto, kiun la ŝipo ŝajnas laŭiri; tiu angulo estas nomita flankira angulo.

2^e Astronomia navigacio. — Sekstanto (v. paĝon 5).

Kronometro. — Tiu ilo estas precizega horloĝo; ĝi estas entenata en skatolo, kie ĝi estas alpendigita laŭ la Kardan'a sistemo; ĝiaj ĉefaj organoj estas la kompensanta oscilaĵo, kiu reguligas ĝian movadon; la risorto, kiu produktas tiun movadon; la montriloj, kiuj montras la horon, moviĝante sur la ciferplato. Oni streĉas ĝin ĉiutage per streĉilo.

Ĝi taŭgas por konservi la horon de difinita meridiano. Ĝia ekarto estas ĝia malfruo aŭ ĝia trofruo rilate al tiu ĉi horo. Same estas utile scii ĝian diurnan iradon por ricevi ĝian ekarton ĉe ajna momento.

Ekzemple: Se la kronometro trofruas, kaj se ĝia diurna irado estas negativa, t. e. se ĝi malrapidas, ĝia ekarto baldaŭ fariĝos nula, kaj poste ĝi malfruos.

Kiam oni havas kelkajn kronometrojn, oni devas ĉiutage kompari ilin reciproke.

Oni determinas la punkton de la ŝipo, observante altojn de la astroj super la horizonto; oni korektas tiun ŝajnan alton je la rifrakto kaj je la subiĝo de la horizonto por ricevi la veran alton. Ĉiu alto donas lokaron nomitan egalalta cirklo; la parto de tiu cirklo najbara de la taksita punkto estas nomita egalalta linio.

La kronometroj kaj la efemeridoj donas la pozicion de la observita astro.

III. — PILOTARTO.

Lumoj. — La lumoj estas diritaj:

fiksaj: kiam ili vidigas senĉese lumon kun nevaria intenseco;

eklipsaj: kiam ill havas nevarian intensecon, sed malaperas subite kaj tute, laŭ periodaj intertempoj;

kun ekbriloj: kiam ili havas varian intensecon kaj vidigas periode maksimumojn de intenseco, unuopajn aŭ grupigitajn;

kun fulmoj: kiam ili vidigas ekbrilojn tre mallonge daŭrantajn;

alterne blankaj kaj ruĝaj, k. t. p.: kiam ili vidigas unu post la alia diversajn kolorojn;

daŭrigantaj: kiam ili lumas tage kaj nokte;

tajdaj: kiam ili lumas laŭ la alteco de la maro;

havenaj: kiam ili nur taŭgas por eniri havenon;

direktigantaj: kiam ili estas videblaj nur laŭ unu direkto;

kun sektoroj: kiam ilia koloro aŭ vidiĝo estas malsamaj, laŭ la direkto, laŭ kiu oni ilin vidas.

IV. — HIDROGRAFIO.

La hidrografio estas la elverko de la maraj kartoj: ĝi konsistas el enlokaj laboroj kaj redaktaj laboroj.

1^e Maraj kartoj. — Estas du specoj de maraj kartoj: planoj kaj propre diritaj kartoj; por tiuj lastaj oni uzas la Merkator'an projekcion.

Sur la unuaj, la punktoj estas enlokigitaj per siaj distancoj al la meridiano kaj al la perpendikularo de unu alia punkto, ĝenerale elektita meze de la plano kaj nomita devena punkto.

Sur la duaj, ili estas enlokigitaj per sia latitudo kaj longitudo.

La skalo de la karto estas la raporto inter la distanco de du punktoj sur la karto kaj ilia reala distanco. Se la unua estas, ekzemple, la dekmilona de la dua, oni diras, ke la karto estas laŭ la dekmilona skalo aŭ dekmilone.

Laŭ sia skalo laj la spaco, kiun ĝi enhavas, la karto estas nomita: vojirada karto, ĝenerala karto kaj detala karto. Planoj havas skalon pli grandan ol tiun de la lastaj.

2^e Enlokaj laboroj. — Triangulado estas la determino de ĉiu punkto rilate al aliaj rimarkindaj punktoj naturaj aŭ artefaritaj; tiuj lastaj estas signalaĵoj (signalstangoj, piramidoj, blankaj makuloj, k. t. p.). Ĉiu punkto estas la vertico de unu triangulo, kies angulojn oni mezuras.

Oni determinas la skalon de la karto, mezurante unu bazon, per mezurilaj liniiloj, mezurilaj rubandoj aŭ metalaj fadenoj.

La nivelado estas la determinado de la alto de la figuritaj punktoj; oni ĝin efektivigas per niveliloj kaj celliniiloj: ĝia rezulto ebligas efektivigi la desegnon de la samaltaj linioj.

La determinado de la geografia situacio de la figurita lando (t. e. la latitudo kaj la longitudo de unu el ĝiaj punktoj) estas farata per sekstanto kaj artefarita horizonto, teodolito, astrolabo kun prismo aŭ meridiana lorno.

Oni orientas karton, determinante per la observado la azimuton de unu el la lateroj de la triangularo; se oni nomas direkto de unu latero la angulon, kiun ĝi faras kun la meridiano de la devena punkto, la diferenco de la azimuto kaj de la direkto estas la konverĝo de la meridianoj.

La topografio estas la efektivigado de la desegno de la marbordo kaj de la objektoj videblaj de la maro; plie ĝi determinas la postsignon de la plej altaj niveloj de la maro.

La sondado estas la konstato ĉe punktoj, kies situacion oni determinas, de la profundo de la maro kaj de la speco de la marfundo. Oni efektivigas sondojn, laŭirante regulajn liniojn nomitajn sondajn liniojn, kies kelkajn punktojn oni determinas per observado de kelkaj anguloj. Por tion efektivigi, oni uzas hidrografian cirklon kaj sondan fadenon. Por la grandaj profundoj, oni uzas specialajn ilojn nomatajn sondiloj, kaj oni elĉerpas specimenojn de la marfundo per skrapilegoj.

Oni mezuras la profundojn de la maro malsupre de nivelo, kiu estas ĝenerale tiu de la plej malaltaj maroj.

La karto sciigas ankaŭ la magnetan deklinon. Oni ĝin observas per la deklina kompaso.

Plie oni enskribas sur ĝi la direktojn kaj rapidojn de la fluoj. Oni ilin observas per flosaĵoj.

3^e Tajdoj. — La tajdo estas la vertikala kaj perioda moviĝo de la supraĵo de la maro; tiu supraĵo plialtiĝas dum kelka tempo — kaj oni tiam diras, ke estas fluso —; ĝi atingas maksimumon nomitan altmaro; poste ĝi malplialtiĝas — kaj oni tiam diras, ke estas malfluso — ĝis minimumo nomita malaltmaro; poste ĝi ree plialtiĝas. Je la momento de la maksimumo kaj de la minimumo, la supraĵo restas iatempe senmova.

Tiu ĉi fenomeno okazas du fojojn ĉiutage, kaj tiam la tajdo estas dirita duondiurna, aŭ unu fojon ĉiutage, kaj tiam ĝi estas dirita diurna. La vertikala movado fariĝas supre kaj malsupre de nivelo, kiun oni nomas meznivelo; la momento, je kiu la supraĵo atingas tiun nivelon, estas nomita meztajdo.

La plej grandaj tajdoj okazas je la momento de la sizigioj — kiam la luno kaj la suno kunjonkcias aŭ opozicias — kaj oni ilin nomas sizigiaj tajdoj; poste la altmaroj malplialtiĝas, ĝis la kvadraturoj, kaj tiam okazas la malplej grandaj tajdoj, kiujn oni nomas kvadraturaj tajdoj; fine la altmaroj pliajtiĝas ĝis la sekvanta sizigio.

La interspaco inter la altmaro kaj la malaltmaro estas la amplekso de la tajdo; oni diras, ke la maro ampleksas laŭ tiu ĉi interspaco.

La tajdo okazigas fluojn: la unuaj okazas, kiam la supraĵo plialtiĝas, kaj estas nomitaj flusfluoj; la aliaj, kiam la supraĵo malplialtiĝas, kaj estas nomitaj malflusfluoj: je la momento, kiam la unuaj anstataŭas la aliajn, oni diras, ke okazas senmovo de fluo.

La tajdo estas observata per unu gradigita tabulo nomita tajda skalo aŭ perspecialaj instrumentoj nomitaj tajdoskribiloj.

Oni presas la antaŭsciigojn pri la tajdoj en la tajdlibroj.

Kelkafoje oni kalkulas la horon de la altmaro per tabeloj kaj unu nombro nomita stabilimento de la haveno.

4^e Instrumentoj. — a. teodolito (v. paĝon 11);

b. hidrografia cirklo. Ni ne donas la detalan priskribon de tiu ĉi instrumento, kies partoj estas samaj, kiel tiuj de la sekstanto (v. paĝon 5);

c. ŝtala mezurila rubando kaj fiksiloj;

d. sondaj fadenoj estas gradigitaj laŭ unuoj de longo kaj frakcioj de unuo; ili havas pezaĵon ĉe la ekstremaĵo. Tiu pezaĵo havas, ĉe sia malsupro, kavaĵon, en kiu oni enmetas iom da sebo, per kiu oni elkaptas specimenon de la marfundo.

5^e Redaktaj laboroj. — La konstruado efektiviĝas per kalkuloj kaj desegnoj. Ĝi estas farata per cirkeloj, anguliloj kaj mezurilaj liniiloj.

La desegno estas farata sur kvadrigitaj folioj; tiuj folioj estas ĝenerale gluigitaj kun tolaĵo. Oni uzas ankaŭ diafanan paperon aŭ diafanan tolaĵon.

V. — METEOROLOGIO.

Kiam ne estas vento, la maro estas kvieta aŭ ebena; kiam la vento komencas blovi, oni sentas blovetojn: ĝi efektivigas ĉe la supraĵo de la maro, malgrandajn sulkojn; tiuj sulkoj iom post iom plialtiĝas tiom pli, kiom la vento plifortiĝas, kaj fariĝas ondetoj; se la vento ne plifortiĝas, la maro estas bela, sed se la vento ankoraŭ plifortiĝas, la maro fariĝas malkvieta. Poste ondoj efektiviĝas, kies amplekso rilatas al la forteco de la vento kaj la maro ŝvelas.

Se la vento estas fortega, ŝvelo postrestas, eĉ kiam la vento finiĝas; kiam la vento malplifortiĝas, kaj eĉ ne plu blovas, la maro malŝvelas. La maro povas ankoraŭ esti mallonga, kava, ĥakita.

La vento ne blovas regule; kelkafoje fariĝas ekkvietoj. Aliafoje ĝi subite plifortiĝas laŭ ekpliblovoj aŭ skualoj; tiuj lastaj estas ofte akompanataj de pluvo; ankaŭ la direkto de la vento subite ŝanĝiĝas dum ventekturnoj.

La fortecoj de la vento estas taksataj laŭ la malsupredonitaj numeroj.

Dum la ventegoj, la ondoj rompiĝas, la maro kovriĝas per ŝaŭmo kaj la vento flugigas la marerojn.

En la tropikaj regionoj, la uraganoj estas nomataj turnventegoj aŭ ciklonoj. En kelkaj partoj de la mondo la ventoj blovas ĉiam el la sama direkto: oni ilin nomas tradoj; en aliaj regionoj ili blovas el du diversaj, sed samaj dum tuta sezono, direktoj: oni nomas ilin musonoj.

La ĉielo povas esti hela aŭ nuba; la nuboj estas nomitaj laŭ sia formo: cirusojn, stratusojn, nimbusojn aŭ kumulusojn. Kuniĝintaj ce horizonto, ili formas nubaron.

---

DUA PARTO

---

I. — VAPORMAŜINOJ.

La vapormasinoj de la ŝipoj estas difinitaj por movi la ŝipon per ŝippelilo.

Ĝenerale, tiuj maŝinoj konsistas el tri ĉefaj partoj: unue la aparatoj en kiuj oni produktas la vaporon; due, la aparatoj, kiuj transsendas la forton de la vaporo al la aparatoj, kiuj pelas la ŝipon; trie, ĉi tiuj lastaj aparatoj. Ni ekzamenos, unu post la alia, tiujn tri partojn kaj poste kelkajn detalaĵojn de tiuj ĉi maŝinoj.

1^e Vaporkaldronoj (Vidu paĝon 14). — Kaldrono estas fermita vazo, en kiu oni produktas la vaporon uzotan kiel movan forton. Tubara kaldrono enhavas grandan nombron da tuboj difinitaj por dividi la flamfluon kaj ebligi tre rapidan hejton. En fumtuba kaldrono la tuboj estas trairataj de la varmaj gasoj. En akvatuba kaldrono la tuboj enhavas akvon kaj estas ĉirkaŭvarmigataj de la gasoj. Foliflua kaldrono estas interne provizita per multaj flukanaloj, kiuj dividas la amason de l' akvo. En rektaflama kaldrono la varmaj gasoj fluas rekte de la forno al la kamentubo; en flamreflua kaldrono la gasoj, fluinte tra la forno ordinare longa, revenas paralele tra la tubaro kaj fluas eksteren; cilindraj kaldronoj uzataj sur la ŝipoj estas plej ofte flamrefluaj.

La kamentubo konsistas ordinare el du tuboj, kies interspaco estas aermantelo; kamentuboj moveblaj estas kuŝigeblaj aŭ teleskopaj.

La bruligado de la karbo efektiviĝas pro la aertiro; aertiro estas natura aŭ artefarita, kiam ĝi estas produktata per ventoliloj aŭ aerpremaj maŝinoj, kiuj forblovas aeron tra la krado. La restaĵoj de la bruligado konsistas el fulgo, cindroj kaj karbopecetoj, kiuj falas en la cindrujon tra la krado.

Manometro montras sur ciferplato la gradon de la premo en la kaldrono. Kiam la premo atingas sian maksimumon, la averta klapo, malgranda superprema klapo, malfermiĝas kaj ankaŭ la superprema klapo, kiu ebligas la forfluon de la vaporo; tiuj klapoj estas ŝarĝitaj per risorto aŭ per kontraŭpezo.

Senreflua klapo estas difinita por eniro de la nutrakvo; akvopela krano por ellasi de tempo al tempo iom da akvo, kiam tiu ĉi saturiĝas; tion oni scias per salecometro.

Niveltubo estas vitra tubo komunikiĝanta kun la kaldrono per kranoj. En okazo, kiam la vitra tubo rompiĝis, nivelkranoj montras la nivelon de l' akvo.

Vaporsekigilo estas difinita por sekigi la vaporon.

Plivarmigilo estas uzata por plivarmigi la vaporon.

Ŝtopa klapkrano estas klapkrano difinita por igi aŭ ĉesigi la komunikon de la kaldronoj kun la maŝino.

2^e Maŝinoj. — Laŭ la speco de la movado oni dividas la maŝinojn laŭ du ĉefaj klasoj:

I. Rotadaj maŝinoj, en kiuj la rotada movo estas senpere produktata. La ŝpruco de la vaporo turnadas radrondon, sur kiu estas fiksitaj trogetoj aŭ elstaraĵoj. La turbinoj apartenas al tiu ĉi kategorio.

II. Movalternaj maŝinoj, en kiuj la movo, devene rektalinia, estas poste rotadigita per diversaj rimedoj.

Cilindro. Piŝto. — La diversaj partoj de ĉi tiuj lastaj maŝinoj estas: cilindro (v. paĝon 15), en kiu moviĝas la piŝto, per la forto de la vaporo, kiu eniras la cilindron tra la registro, fluhaltigilo tre rapide fermebla kaj la glitklapo.

Glitklapo. — Laŭ siaj formoj la glitklapoj estas diritaj plataj aŭ cilindraj; laŭ la maniero dissendi la vaporon: eksterenfluaj glitklapoj aŭ konkoklapoj, kiam ili allasas la vaporon per siaj eksteraj randoj; internenfluaj aŭ D-klapoj, kiam ili enfluigas ĝin per siaj internaj randoj; laŭ la aranĝo de la buŝoj: glitklapoj kun duoblaj buŝoj, traboritaj glitklapoj, k. t. p.

Kiam glitklapo estas ĉe la mezo de sia vojo, ĝi kovras aŭ malkovras la buŝojn de la cilindro: ĝia tiama pozicio determinas: Vaporlipon, kvanton malfermotan por allasi la enfluon; forflulipon, kvanton malfermotan por allasi la forfluon de la vaporo; ambaŭ lipoj povas esti pozitivaj aŭ negativaj. Antaŭfluo estas la kvanto jam malfermita, kiam la piŝto estas ĉe unu el la finiĝoj de sia vojo. Ambaŭ finiĝoj de la vojo estas nomitaj neefikaj punktoj. Libero de la piŝto estas la distanco inter la fundo aŭ kovrilo de la cilindro kaj la piŝto, kiam tiu ĉi estas ĉe unu el la finiĝoj de sia vojo. La neŭtra spaco estas la sumo de la volumeno limigita de la libero kaj de tiu de l' vaporkanaloj.

Se oni ekzamenas la funkciadon de la glitklapo, komencante de unu el la neefikaj punktoj, oni distingas: — antaŭenfluon, la glitklapo malfermis ĵam la buŝon antaŭ la ekiro de la piŝto: la vaporo ekenfluas; — enfluon, la piŝto estas puŝata de la enfluanta vaporo; — ekspansion, la vaporo disiĝas pro ĝia natura disiĝemo post fermo de la enflua buŝo; — antaŭforfluon, la vaporo ekforfluas antaŭ ol la piŝto alvenos la kontraŭan neefikan punkton; — forfluon, la piŝto revenas al sia deira punkto, kaj la klapo plene malfermis la forfluan buŝon; — Kunpremon, antaŭ ol la piŝto atingas sian deiran punkton, la klapo fermas la forfluan buŝon kaj sekve la vaporo kunpremiĝas en la cilindro.

Kompensilo estas aparato difinita por kontraŭstari la tro grandan premon aŭ la pezon de la glitklapo.

Ekscentriko. — Glitklapo estas plej ofte movata per ekscentriko (v. paĝon 19) fiksita al la turnŝafto. La spaco inter la centro de la turnŝafto kaj tiu de la bloko estas la radio de elcentreco.

Maligo de l' irado — Diversaj mekanismoj estas uzataj por maligi la iradon de la maŝino. Jen la ĉefaj: — Maliga glitklapo, per kiu oni sendas la vaporon eksteren aŭ internen de la klapoj de la cilindro; — Stephenson'a kuliso konsistanta el unu aŭ du arkoj kondukataj per du ekscentrikoj; la kuliso funkciigas la glitklapon per kulisartiko fiksita al la klapstango; — Direkta brako (ekz. la Marshall'a sistemo); — Direkta kuliso (ekz. Joy'a sistemo); — Angulŝanĝilo ŝanĝanta la angulumon de la ekscentriko.

3^e Ŝippeliloj. — Ŝippelilo estas difinita por puŝi antaŭen aŭ peli la ŝipon.

La ŝippeliloj plej ofte uzataj estas:

I. Pelrado konsistanta el padeloj, lignaj tabuloj fiksitaj sur radrondo. Padeloj estas fiksaj aŭ artikigitaj. Pelradoj estas kovritaj ekster la ŝipo per radŝirmilo.

II. — Pelŝraŭbo, aŭ pli simple ŝraŭbo, aŭ ankaŭ helico, konsistas el kelkaj ŝraŭbaloj, aŭ helicaloj, fiksitaj sur ŝaftingo. La supraĵo de la helicaloj estas ŝraŭba surfaco, kies paŝo estas la paŝo de la helico. Teorie, dum unu turniĝo de la maŝino, la ŝipo devus antaŭeniri la longon de l' paŝo. Efektive, ĝi antaŭeniras nur pli malgrandan longon, kiu estas nomita poturniĝa vojo. Glito estas la diferenco inter tiuj ambaŭ longoj.

Pelŝraŭbo ricevas sian movon de la maŝino per diversaj ŝaftoj, nome: — post la turnŝafto, puŝŝafto, kies puŝflanĝoj kunforĝitaj ricevas la antaŭenpuŝon de la ŝraŭbo; tiu ĉi ŝafto sidas en puŝportilo; — rektaj ŝaftoj, kiuj nur transigas la movon, — kaj ŝraŭbŝafto, sur kies finiĝo estas fiksita pelŝraŭbo. Tiu ĉi ŝafto, enŝeligita per bronza ĉirkaŭŝafto, trapasas la ŝelon tra posta tubo interne provizita per pecoj de gajako, ligno densa kaj rezinplena. Duŝraŭbaj ŝipoj portas ambaŭflanke postajn portilojn difinitajn por subteni la ŝraŭbŝaftojn ekster la ŝipo.

4^e Kelkaj apartenaĵoj de maŝino. — Kondensilo — Post sia lasta ekspansio la vaporo fluas en kondensilon por esti tie reakvigata, t. e. kondensata.

En la mikskondensiloj, la vaporo estas miksata kun akvo pumpita el la maro. Tio konsistigas la injekton. En la tubkondensiloj la vaporo kondensiĝas per la kontakto de tubaro en kiu konstante cirkulas, t. e. ĉirkaŭiras, akvo mara. Cirkulpumpilo cirkuligas maran akvon tra la kondensilo. Aerpumpilo ĉerpas la kondensitan vaporon kaj fluigas ĝin en varmakvujon.

Vakuo estas diferenco inter la atmosfera premo kaj la premo en kondensilo.

Pumpiloj. — Pumpilo konsistas el pumpocilindro, en kiu moviĝas piŝto. La enspiro kaj elpelo okazas tra leveblaj diskoj nomitaj klapoj, kiuj sidas sur sia sidloko aŭ sidringo, kaj kies movo estas limigita per levlimigilo.

Pumpilo estas jen efikunuobla, jen efikduobla, laŭ tio se enspiro kaj elpelo estas unuoblaj aŭ duoblaj dum unu iro kaj reveno de la piŝto. Pumpilo estas ofle provizita per aerujo por eviti batojn de l' akvo en la tuboj.

Centrifuga pumpilo funkcias per la centrifuga forto. Nutra pumpilo enspiras el la varmakvujo la kondensan akvon, kiun ĝi elpelas al la kaldrono por anstataŭi la akvon vaporigitan. Tiu farado estas nomita nutrado.

Elĉerpa pumpilo estas uzata por elĵeti eksteren la akvon okaze fluintan en la ŝipon.

Bilĝa pumpilo refluigas ekster la ŝipon la malgrandajn kvantojn da akvo venantajn el perdoj, drenoj, k. t. p.

Helpa pumpilo estas sendependa nutra pumpilo.

Injektilo. — Injektilo produktas enspiron kaj elpelon per la enŝpruco de la vaporo.

Filtrilo. — La nutrakvo trapasas kelkafoje filtrilon kaj nutrakvan varmigilon, antaŭ kiam ĝi estas sendata al la kaldrono.

Elvaporigilo. — Elvaporigilo estas aparato kiu produktas distilitan akvon por anstataŭi la perditan nutrakvon.

Turnaparato. — Por turni malrapide la ĉefmaŝinon pro esploro aŭ riparo, oni uzas tiun aparaton.

Bremso. — Bremso estas aparato difinita por malebligi la movon de la maŝino dum riparoj.

Konektilo. — Konektilo estas kunigilo, per kiu oni povas kunigi la helicon kun la maŝino dum la vaporirado kaj liberigi ĝin dum velirado.

Dentradoj. — Dentradoj kunturnas unu la alian per interpuŝo de siaj elstaraĵoj nomitaj dentoj.

El dentradaro la plej granda estas la ĉefrado kaj la plej malgranda radeto. Dentrado movata de tangenta ŝraŭbo estas ŝraŭbrado kaj la ŝraŭbo mem senfina ŝraŭbo. Rekta dentaĵo estas dentostango.

Inertrado estas rado kun multepeza radrondo difinita por egaligi la rapidon de la maŝino.

5^e Diversaj kategorioj de vapormaŝinoj. — Oni povas klasifiki la vapormaŝinojn laŭ diversaj kategorioj.

I. Laŭ la grado de la premo de la vaporo.

Maŝinoj altpremaj kaj malaltpremaj.

II. Laŭ la ekspansio de la vaporo:

a. Maŝinoj kun samtempa enfluo, en kiuj la vaporo enfluas en ĉiujn cilindrojn por malpremiĝi samtempe kaj sendepende;

b. Maŝinoj kun intersekva ekspansio, en kiuj la vaporo enfluas nur en unu cilindron kaj, post malpremiĝo, en duan, trian, k. t. p. Ekzemple en trieskspansia maŝino, la ĉefprema cilindro sendas sian laborintan vaporon al la mezprema cilindro, de kiu, post ekspansio, ĝi fluas en lastpreman cilindron kaj poste en kondensilon.

III. Laŭ la pozicio sur la ŝipo:

Maŝinoj horizontalaj, oblikvaj aŭ vertikalaj.

Renversita maŝino estas vertikala maŝino, kies cilindroj estas ĉe la supro kaj la turnŝafto ĉe la malsupro.

IV. Laŭ la maniero transigi la rektlinian movon de la piŝto al la turnŝaftaro:

a. Maŝinoj kun oscila stango, en kiuj la piŝtostango osciligas horizontalan relegon fiksitan al la turnostango;

b. Oscilaj maŝinoj: la cilindro balanciĝas sur du spindloj, kaj la piŝtostango estas senpere almetita per kapkuseno al la turnŝafto;

c. Maŝinoj kun tubopiŝto: anstataŭ stangon la piŝto portas kunfanditan tubegon, en kies fundo artikiĝas la turnostango;

d. Maŝinoj kun renversita turnostango: la piŝto estas provizita per du stangoj inter kiuj pasas la turnŝafto tiel, ke tiu ĉi kuŝas inter la cilindro kaj la kruckapo;

e. Maŝinoj kun rekta turnostango, en kiuj la piedkuseno de la turnostango kuŝas inter la cilindro kaj la turnŝafto.

V. Laŭ la ŝippelilo;

Radmaŝinoj kaj ŝraŭbmaŝinoj.

6^e Esprimoj kaj aparatoj rilataj al la potenco de la vapormaŝinoj. — La mezurtipo ĝenerale uzata por esprimi la potencon de maŝino estas ĉevalpovo, kies valoro estas laŭ metraj mezuriloj po 75 kilogrammetroj kaj laŭ anglaj po 550 futfuntoj ĉiusekunde.

Watt'a indikatoro estas instrumento difinita por mezuri la mezvaloron de la premo en la cilindroj.

Per dinamometro oni senpere determinas la valoron de la potenco de maŝino. Frotdinamometro estas aparato, en kiu la mezuro de la frotado donas la valoron de la potenco (ekz. la Prony'a aparato).

II. — ŜIPŜELO.

La akvodismeto, aŭ pli simple dismeto, estas la pezo de l' akvo dismetita de flosanta ŝipo kaj sekve la pezo de la ŝipo mem.

La plendismeto estas la dismeto de ŝipo plene ŝarĝita.

La senŝarĝa dismeto estas la dismeto de la nura ŝipŝelo kun ĉiuj ĝiaj apartenaĵoj.

La enakviĝa profundo, aŭ simple la enakviĝo, ĉe unu punkto de la kilo estas la distanco de tiu ĉi punkto al la supraĵo de l' akvo.

Ĝenerale la posta enakviĝo superas la antaŭan enakviĝon de kvanto nomita enakviĝa diferenco, aŭ pli simple diferenco. La mezvalora enakviĝo estas la aritmetika mezo de la du supre difinitaj.

La akvolinio estas la linio strekata de la suprajo de l' akvo sur flosanta ŝipo. Akvolinio determinas akvoebenon.

Akvolinio estas difinita de la posta kaj antaŭa enakviĝoj.

La kareno estas la parto de la ŝipŝelo, kiu estas sub la akvolinio.

La plenŝarĝa akvolinio kaj la senŝarĝa akvolinio rilatas al la plendismeto kaj senŝarĝa dismeto.

La ŝarĝokvanto estas la spaco kaj ankaŭ la dismeto inter akvolinioj plenŝarĝa kaj senŝarĝa.

La pezocentro estas la agopunkto de la rezultanto de ĉiuj altiroj de la pezeco sur la eroj de la ŝipo.

Ĉe la puŝocentro almetiĝas la puŝo de l' akvo sur la ŝipŝelo. Ĝi estas sekve la pezocentro de la akvo dismetita.

La metacentro estas la punkto, tra kiu pasas la vertikalaj rektoj de la puŝocentroj rilataj al la ŝipo orta kaj kliniĝinta (nur malmulte). Kiam la metacentro troviĝas super la pezocentro, la ŝipo estas starema.

La laŭlarĝa metacentro rilatas al la flankaj kliniĝoj de ŝipo kaj la laŭlonga metacentro al ĝiaj laŭlongaj kliniĝoj.

III. — ĜENERALA NOTO PRI LA NOMO DE FERPECOJ.

Plataj pecoj fabrikitaj per trametado inter cilindraj ruliloj, kaj havantaj longon ne multe pli grandan ol la larĝo estas nomitaj lamenoj. La procedo de fabriko estas lamenigo.

La pecoj el fero aŭ ŝtalo, kies longo estas multe pli granda ol la larĝo estas reloj. Tiuj ĉi ricevas diversajn nomojn laŭ siaj profiloj (V. paĝon 24).

---

TRIA PARTO

---

I. — NOMOJ DE LA DIVERSAJ ŜIPOJ.

1^e Militaj ŝipoj. — La ŝipoj, el kiuj konsistas la regna ŝiparo estas nomitaj militaj ŝipoj aŭ regnaj ŝipoj. El tiuj ĉi la ŝipoj, kiuj estas speciale difinitaj por bataladi, estas nomitaj batalŝipoj.

La grandaj batalŝipoj estas parte protektitaj per kiraso. La kirasaj ŝipoj estas nomitaj jen kirasŝipoj, jen kirasaj krozŝipoj laŭ la graveco de ilia armilaro kaj protektilaro, aŭ laŭ ilia rapideco kaj agospaco. Kelkaj kirasŝipoj estas difinitaj por protekti marbordojn kaj estas sekve nomitaj borddefendantaj ŝipoj.

La poŝtŝipoj, dum la militado, estas provizitaj de armiloj kaj fariĝas helpaj krozŝipoj.

La kanonŝipoj estas malgrandaj ŝipoj malmulte armitaj; avisoj ne estas armitaj.

La tre rapidaj ŝipoj difinitaj por forĵeti torpedojn estas torpedŝipoj; la plej grandaj el ili, kiuj povas marveturi malproksime de la bordoj, estas nomitaj maraj torpedŝipoj; kontraŭe, tiuj, kiuj marveturas nur proksime de la bordo estas nomitaj bordaj torpedŝipoj. La detruistaj ŝipoj estas pli bone armitaj ol tiuj suprediritaj kaj difinitaj por ilin detrui.

La ŝipoj difinitaj por marveturi enakve estas la submaraj ŝipoj. Tiuj, kiuj povas marveturi jen supraĵe, jen enakve estas submareblaj ŝipoj.

La transportŝipoj estas difinitaj por transporti militistojn aŭ aĵojn.

2^e Komercaj ŝipoj. — Tiuj, kiujn uzas la poŝto, kaj kiuj samtempe transportas vojaĝantojn, estas nomitaj poŝtŝipoj; tiuj, kiuj speciale transportas komercaĵojn, estas nomitaj ŝarĝŝipoj.

La ŝipoj, kiuj marveturas proksime de la bordo, estas bordŝipoj kaj tiuj, kiuj foriradas malproksimen, estas foriristaj ŝipoj aŭ mallonge foriristoj.

3^e Diversaj ŝipoj. — Tiuj, kiujn oni uzas por helpi la manovrojn de la ŝipoj, estas nomitaj trenŝipoj; por elŝarĝi aŭ enŝarĝi la ŝipojn ĉe la havenoj, oni uzas malpezigilojn; por tion fari, la ŝipoj povas ankaŭ alflankigi pontonojn aŭ flosaĵojn.

La plezura navigacio efektiviĝas per diversformaj ŝipoj, kiujn oni nomas jaktoj; inter lli troviĝas promenjaktoj kaj kurjaktoj.

4^e Malnovaj ŝipoj. — La malnovaj militaj ŝipoj estas nomitaj veseloj, fregatoj aŭ korvedoj.

II. — MANOVRO DE LA DIREKTILO.

La ŝipano, kiu direktas la ŝipon per la direktilo estas nomita direktilisto.

Por ŝanĝi la direkton de la ŝipo, oni turnigas la direktilon je kelkaj gradoj montritaj per la montrilo de l' aksiometro; kiam oni volas, ke la ŝipo turniĝu kiel eble plej rapide, oni turnigas la direktilon tute al la taŭga flanko: oni tiam diras, ke la direktilo estas tute.

La flanko de la ŝipo, kiu estas dekstre, kiam oni rigardas la antaŭan parton, estas la verda flanko; la flanko, kiu estas maldekstre, estas la ruĝa flanko.

Por turnigi la ŝipon dekstren, oni komandas:

— «Verden, dek!» (ekzemple, t. e. ke la montrilo de l' aksiometro montru dek gradojn) aŭ: «Verden, tute!»

Por turnigi la ŝipon maldekstren, oni komandas:

— «Ruĝen, dek!» (ekzemple), aŭ «Ruĝen tute!».

Kiam oni marveturas vele, oni direktas la ŝipon rilate al la vento, tiam oni komandas:

— «Venten!» se oni volas turnigi la ŝipon al la flanko, de kie blovas la vento aŭ:

— «Malventen!» en la mala okazo.

Kiam oni volas, ke la direktilo ne plu turnigu la ŝipon, oni komandas:

— «Nulo!» aŭ «Rekte!» La direktilisto movigas la direktilon tiamaniere, ke la aksiometro montru nulon; oni tiam diras ke la direktilo estas rekta.

Kiam oni volas laŭiradi la direkton, kiun montras je ia momento la kompaso, oni komandas:

— «Tiele!».

Oni povas ankaŭ komandi:

— «Rektigu!» por ke la direktilisto rektigu la direktilon.

Se, post kiam oni rektigis la direktilon, la ŝipo daŭrigas turniĝi, kaj se oni volas malhelpi ĝian turniĝon, oni komandas:

— «Malhelpu!».

Kiam oni volas scii, kiel la direktilo estas direktata, oni demandas:

— «Kiel estas la direktilo?»

III. — MANOVRO DE LA ANKROJ.

La lokoj de la maro, kies profundo ebligas al la ŝipo teni sin al la fundo per sia ankro, estas nomitaj ankrejoj; kiam la ŝipo ĵus alvenis ĉe la ankrejo, ĝi faligas sian ankron; poste ĝi forlasas longon de la ĉeno rilatan al la profundo; kiam oni opinias, ke la longo forlasita sufiĉas, oni ĝin haltigas fermante la kunpremilon, kaj kiam la ŝipo ankriĝas — t. e. kiam la ankro hokiĝis ĉe la fundo, kion montras la ĉeno streĉiĝanta — oni fermas la haltigilon, kaj oni stopumas la ĉenon.

Kiam la ŝipo estas tenita nur per unu ankro, oni diras simple, ke la ŝipo estas ankrita. Iafoje okazas, ke, dum la malbela vetero, la ankro malhokiĝas, skrapas la fundon, kaj la ŝipo drivas. Por eviti tiun danĝeron, oni faligas du ankrojn, kaj tiam oni diras, ke la ŝipo estas duopankrita. En tiu ĉi okazo por ke, dum la eblaj turniĝoj de la ŝipo, ne fariĝu ĉenvolvoj, oni iafoje uzas ĉenringon. Por ke la ŝipo estu pli bone tenita, oni povas, se oni ne volas duopankri, fiksi du ankrojn unu post la alia al la sama ĉeno, kaj oni diras tiam, ke tiuj ĉi ankroj estas kunĉenigitaj.

Kiam oni volas foriri el la ankrejo, oni levas la ankron: oni enigas la ĉenon ĉu per kapstano, ĉu per vindaso tiamaniere oni alvenigas la ŝipon super la ankron, tiam oni diras, ke oni estas apike; daŭrigante enigi la ĉenon, oni malhokas la ankron, poste oni elakvigas ĝin, kaj fine oni kuŝigas ĝin sur la faligilo.

Kelkafoje, kiam la ankro estas elakvigita, oni ekvidas ke la ĉeno kunvolviĝis ĉirkaŭ unu el ĝiaj brakoj (la ankro estas ĉirkaŭbrakita) aŭ ĉirkaŭ ĝia ŝtoko (la ankro estas ĉirkaŭŝtokita); se la ĉeno estas bone apartiĝinta de la ankro oni diras, ke tiu ĉi estas suprigita kaj libera.

Se la vetero estas tre malbela kaj se, sekve, ne estas eble enigi la ĉenon, tiam oni disŝeklas ĝin enŝipe kaj oni forlasas la parton, kiu kunligas la ankron. Eĉ se tio ne estas ebla, oni dishokas la ĉenon, kaj oni ĝin tutan forlasas.

Kelkafoje okazas, ke, por lokŝanĝi la ŝipon, oni forportas varpankron per barko je ia distanco.

MASTARO.
(V. paĝon 35.)

IV. — MANOVRO DE LA MASTARO.

1^e Mastoj. — Kiam oni konstruas la ŝipon, oni rigas ĝin, t. e. oni enlokigas la rigilaron kaj komence la malsuprajn mastojn per la ŝipmastilo.

La supraj mastoj (topmastoj aŭ brammastoj) estas hisataj ĝis la loko, kiun ili estas okupontaj, per ŝnuro nomita masthisilo, kiu trapasas radettruon traboritan en la kalkaneo de la masto. Kiam ili estas enlokigitaj, ili estas tie fiksataj per klavo, kiu eniĝas en klavingon. Tiu masthisilo estas ankaŭ uzata por malsuprenigi la bramajn mastojn, t. e. por malhisi tiujn mastojn, kiam la malbela vetero devigas malgrandigi la mastaron.

Dum la ventegoj, eble la mastoj krakas; en tiu okazo oni plifortigas ilin, kunligante ilin per plifortigiloj. Fine, se ili falas, oni diras, ke la ŝipo senmastiĝas.

Oni povas facile enlokigi aŭ forlokigi la mastojn de la barkoj: tion farante, oni diras, ke oni mastigas aŭ senmastigas la barkon.

2^e Jardoj. — Jardo estas kliniĝinta, kiam ĝi ne estas horizontala.

Gibi jardon, estas pasigi ĝin de unu flanko de la masto al la alia: tiun ĉi moviĝon oni uzas nur por la lugerveloj.

Brasi jardon estas turnigi ĝin per la brasoj aŭ kontraŭbrasoj.

Malbrasi jardon estas male brasi ĝin.

VELARO.
(V. paĝon 37.)

V. — MANOVRO DE LA VELOJ.

Alligi velon al la jardo estas nomita aljardi tiun velon. Por tion ebligi, la jardoj de la kvadrataj veloj havas aljardigilojn.

Kiam oni ne uzas la kvadratajn velojn, ili estas ferlataj sur la jardo; kiam oni deziras elmeti unu el la supraj veloj, oni ellasas la velligilojn, kaj oni lasas fali ĝin: oni diras tiam, ke tiu velo estas malferlita je brajliloj. Poste oni ellasas la kornajn brajlilojn, ventrajn brajlilojn kaj bulenajn brajlilojn kaj oni ŝkotas ĝin, haŭlante ŝkotojn. Fine oni hisas la supran jardon sufiĉe, por ke la velo estu bone streĉita.

Kiam la malsupraj veloj estas malferlitaj, oni ŝkotas ilin, haŭlante ŝkotojn, kaj oni halsas ilin, haŭlante ankaŭ halsojn.

Kiam oni volas malpligrandigi la areon de la velaro, oni prenas unu au kelkajn refojn, kion oni faras ĉu kunligante refon kun la refŝnuro per refligiloj, se la velo estas kvadrata; ĉu faldante la tolaĵon, kaj tenigante ĝin per refligiloj, por la aliaj veloj.

VI. — MANOVRO DE LA BARKOJ.

Kiam la ŝipo marveturas, la barkoj estas aŭ hisitaj kaj forte alligitaj al siaj alpendigiloj, aŭ enŝipigitaj sur siaj portiloj. Por armi barkon, oni malhisas ĝin, kaj poste oni enbarkigas la ŝipanojn, kiuj movos ĝin.

Kiam la barko estas armita kaj apudigita, t. e. alproksimigita al la ŝipo, la barkestro komandas:

— Puŝu!

por ke la hokstangisto, kiu staras ĉe la antaŭo, ĝin foririgu de la ŝipflanko per sia hokstango; poste li komandas:

— Pretigu!

por ke la barkistoj pretigu siajn remilojn kaj pretigu sin por remi; poste li komandas:

— Remu!

por ke la barkistoj movu la remilojn, tiamaniere, ke la barko antaŭeniru; se, kontraŭe, li volas reeniri, li komandas:

— Maleremu!

Aliparte, se oni volas, ekzemple, ke la barko rapide turniĝu dekstren, oni komandas:

— Remu ruĝen! Male verden!

aŭ reciproke.

Por malpligrandigi la rapidon de la barko, oni komandas:

— Enakvigu remilojn!

Kaj la barkistoj tenas vertikale la remalojn enakve.

Kiam oni ne plu bezonas la remilojn, oni komandas:

— Lasu iri!

por ke la barkistoj lasu iri la remilojn laŭlonge de la barko, aŭ:

— Enigu!

por ke la barkistoj enigu la remilojn en la barkon. Kiam oni volas pligrandigi la rapidon, oni komandas:

— Fortigu!

kaj kiam oni volas ĝin malgrandigi oni komandas:

— Malfortigu!

Pri la manovro de la barkoj per veloj, vidu la manovron de la ŝipoj (paĝon 44).

VII. — ŜNUROJ KAJ ILIAJ MANOVROJ.

La manovroj estas efektivigataj per ŝnuroj.

Klasifikante ilin laŭ ilia dikeco, tiuj ŝnuroj estas:

ŝnurero, esenca ero de ĉiuj ŝnuroj konsistanta el ŝpinita kanabo;

kordono konsistas el kelkaj ŝnureroj kune kunŝnurigitaj;

velfadeno, kiun oni uzas por kudri la velojn;

ŝpinilo konsistas el du aŭ tri ŝnureroj kune torditaj;

merleno konsistas el du ŝnureroj kune kunŝnurigitaj;

luzeno konsistas el tri ŝnureroj kune kunŝnurigitaj;

stupŝnuro konsistas el tri kordonoj; ili havas diversajn dikojn;

lineo estas maldika ŝnuro tre zorge kunŝnurigita;

haŭsero estas fortika ŝnuro, kiu konsistas el kelkaj kordonoj;

gerleno konsistas el kelkaj haŭseroj;

kablo estas dika uarpo.

Ŝnuroj estas malsame nomitaj laŭ sia uziĝo. La diversaj manieroj manovri ilin estas la malsuprediritaj:

forkurigi ŝnuron estas lasi forkuri ŝnuron, ne kontraŭtenante ĝin;

malstreĉigi ŝnuron estas plimalgrandigi ĝian streĉecon;

ellasi ŝnuron estas lasi ĝin tute libera;

skue ellasi ŝnuron estas forkurigi ĝin iom post iom, por ke ĝia streĉeco malpligrandiĝu;

ekstreĉi ŝnuron estas komenci streĉi ĝin;

streĉi ŝnuron estas per si mem komprenebla;

ekvilibri ŝnuron estas kontraŭstari la forigon de tiu ŝnuro;

tiri ŝnuron estas per si mem komprenebla;

volvi ŝnuron estas volvi tiun ŝnuron ĉirkaŭ io fiksa;

memvolvi ŝnuron estas volvi tiun ŝnuron sur ĝi mem, kaj, tion farinte, oni havas memvolvaĵon.

---

KVARA PARTO

---

I. — NAVIGANTAJ ŜIPOJ.

Kiam ŝipo faras la manovrojn necesajn por foriri el la haveno, kie ĝi troviĝas, oni diras, ke ĝi ekforiras; poste ĝi aliras la spacan maron kaj iradas, evitante ekturnojn, kiuj forigus ĝin for de ĝia vojo.

Kiam estas ŝvelo, se la ŝipo ricevas ĝin flanke, ĝi ruliĝas; se ĝi ricevas ŝvelon de antaŭe aŭ de poste, ĝi tangas.

1^e Velŝipoj. — Ŝipo, kiu povas navigi portante grandan velaron, estas dirita velinda. Se, nur per velaro, ĝia kapuso turniĝas venten, ĝi estas lofema; se ĝia kapuso turniĝas malventen, ĝi estas mallofema.

Kiam la ŝipo ricevas venton sur la flanko, ĉiuj objektoj, kiuj estas ĉe tiu flanko, estas dirataj ventaj aŭ oni diras, ke ili estas vente; tiu flanko de la ŝipo estas la venta flanko. La alia flanko estas nomata la malventa flanko.

Pro la agado de la vento sur sia velaro la ŝipo kliniĝas, kaj, se la vento plifortiĝas, la kliniĝo pligrandiĝas.

Se la venta flanko estas, ekzemple, la verda flanko, oni diras, ke la ŝipo estas verde halsinta. Kiam la vento blovas preskaŭ de antaŭe, la ŝipo estas la plej venta aŭ navigas la plej vente; se la kapuso ekturniĝas venten, kaj se la ŝipo premas la venton, la veloj malbone ŝvelas: oni diras tiam, ke ili tremas.

Se la ŝipo ricevas la venton orte sur la flankon, ĝi veliras per flankorta vento; se la vento alvenas poste de la flankorto, la ŝipo veliras ventlarge aŭ large; se la vento alvenas ankoraŭ pli poste de la flankorto, la ŝipo estas trelarge.

Fine, kiam la vento alvenas de poste, la ŝipo veliras ventposte.

Tiuj diversaj terminoj difinas la veliradojn de la ŝipo.

Se oni volas alproksimigi la kapuson al la direkto de la vento, oni lofas aŭ faras lofon; se oni forigas ĝin, oni mallofas, aŭ la ŝipo faras mallofon.

Kiam oni ŝanĝas la direkton de la vojirado por ŝanĝi la flankon, kiu ricevas la venton, oni viras; laŭ la okazo oni viras aŭ ventantaŭe, aŭ ventposte. Kiam oni deziras iri kontraŭ la vento — kaj tiam oni diras, ke oni estas ventkontraŭe — oni laŭiradas diversajn vojojn oblikvajn je la direkto de la vento, por ke la veloj estu ŝvelantaj; tiun manovron farante, oni boardas aŭ faras boardojn. Estas tiam necese, ke oni ofte viru, kaj tiu manovro estas efektivigota tiamaniere, ke oni gajnu venten anstataŭ malgajnu.

Kiam oni deziras haltigi la ŝipon, dum iom da tempo, ne brajlante la velojn, oni paneas, kaj la ŝipo estas paneanta. Oni povas panei per granda topvelo aŭ antaŭa topvelo kontraŭe ŝvelinta. En malbela vetero, oni malgrandigas la velaron, kaj, se la vetero ankoraŭ plimalbeliĝas, oni kapeas; oni povas kapei senvele, tiam oni diras, ke la kapeo estas senvela; kiam tamen estas eble iom iradi, oni kapeas irante, kaj oni diras, ke la kapeo estas iranta.

2^e Vaporŝipoj. — Antaŭ ol foriri, la vaporŝipo karbumas t. e., plenigas je karbo siajn karbejojn. La brulaĵo konsistas jen el karbopecoj, jen el karbobrikoj, kungluaĵo de karberoj kaj gudro.

Kiam oni volas ekiri, oni ekhejtas, ekbruligante la fajrojn, kaj vigligas la hejton ĝis kiam la vaporo atingos sufiĉan premon en la kaldronoj. Antaŭ la ekirado oni balancas (t. e. oni farigas al la maŝino kelkajn turniĝojn antaŭen kaj posten) por certiĝi, ke ĉio estas bone pretigita. Oni drenas, se estas necese, por senakvigi la cilindrojn kaj vaportubojn.

Oni komandas la maŝinistojn laŭ la sekvanta maniero:

Antaŭen	kiel eble plej	rapide!
Malen		malrapide!

Pli rapide!

Pli malrapide!

Antaŭen po 80 turniĝoj!

Kiom da turniĝoj? (pominutaj),

Stopu! (t. e. haltigu!)

Alvenante ĉe l' ankrejo, jen oni konservas fajrojn; jen oni alfundigas aŭ alsojligas la fajrojn; jen oni estingas ilin.

La ĉefaj difektoj okazeblaj dum la veturado estas: varmiĝo de portiloj, kusenoj, k. t. p. pro troa frotado; akvoelĵeto el la kaldrono en la cilindron per la vaporo pro diversaj kaŭzoj; aliformiĝo, kurbiĝo aŭ rompiĝo de iaj partoj; brulo, elpremo de kaldrontuboj; eksplodo de tubo, de kaldrono, k. t. p.

3^e Maraj akcidentoj. — I. Ŝippereoj. — Kiam la maro fariĝas malbona, la ŝipo enŝipigas maramasojn; eble ĝi ricevas marbaton, kiu okaze kaŭzas al ĝi averiojn. Se la vetero fariĝas tro malbona, por ke la ŝipo povu vojiradi, ĝi kapeas, kaj, se ĝi eĉ ne povas kapei, ĝi forkuras ventposte. Eble ĝi povas uzi oleon por trankviligi maron. Se la ondegoj pli rapidas ol ĝi, ili kovras ĝin, kaj ĝi alfundiĝas.

Velŝipo, kiam ĝi ricevas skualon, ekkliniĝas kaj povas tute kliniĝi: tiam oni diras, ke ĝi flanke kuŝas; se ĝia velaro estas elportita de la vento, ĝi povas enlokigi okazan velaron.

Se ĝi estas proksime de la bordo kaj ne povas gajni venten, ĝi drivas kaj riskas esti puŝata al la bordo.

II. Grundadoj. — Okazas iafoje, ke la ŝipo estas puŝata per vento aŭ fluo al neprofundaĵo: se nur la ŝipo tuŝas ĝin, frotas ĝin, aŭ pro ŝvelo ekbatas la fundon, la danĝero ofte ne estas granda; sed, se ĝi tie restas kaj grundas, kiam la maro malaltiĝas, ĝi elakviĝas, kaj oni devas subteni ĝin per flankapogiloj, por ke ĝi ne renversiĝu. Se la ŝipo sukcesas eltiri sin kaj denove flosi, ofte ĝi havas averiojn: kelkafoje ĝi estas krevinta kaj, se ĝi ne povas ŝtopi la akvotruon, la akvo iom post iom enŝipiĝas, kaj fine la ŝipo alfundiĝas.

III. Kolizioj. — Estas internaciaj reguloj difinitaj por eviti koliziojn inter du ŝipoj navigantaj.

IV. Savado. — Kiam la ŝippereo okazas proksime de la bordo, la ŝipo kelkafoje estas helpata de savposteno; la savŝipo alvenas por helpi ĝin. Se ĝi estas sufiĉe proksima de la bordo, oni provas ĵeti al ĝi alligaĵon per la ŝnurĵeta kanono, kaj oni aranĝas pasigantan ŝnuron, per kiu la ŝipanaro povas alteriri.

II. — SIGNALOJ.

La signaloj estas difinitaj por transsendi komunikaĵojn inter du ŝipoj aŭ inter ŝipoj kaj la teraj signalstacioj nomitaj semaforoj.

Tage, oni uzas por la grandaj distancoj, balonojn, konusojn (pinto supre aŭ malsupre) kaj cilindrojn, ĉiam nigre pentritajn; por la mezaj distancoj, flagojn, kiujn oni diferencigas laŭ ilia formo (v. paĝon 47) aŭ ilia koloro. Proksime oni uzas braksignalojn, aŭ oni faras signalojn per mansemaforo.

Nokte oni uzas lumajn signalojn: eklipsajn lanternojn aŭ ekbrilajn lanternojn, Coston'ajn lumojn, koloritajn raketojn, k. t. p.

Kiam estas nebulo, oni uzas sonorajn signalojn: fajfilon, sirenon, sonorilon, sonadojn de korno aŭ milita trumpo aŭ eĉ pafojn de pafilo aŭ kanono.

La signaloj estas alligitaj al hisiloj kaj hisataj al la supro de masto aŭ al la pinto de jardo aŭ gafo. Oni povas hisi ilin jen meze de hisilo (tiel hisita la signalo estas tiam dirita neĉebloke), jen kiel eble plej alte (kaj ĝi tiam estas ĉebloke).

Sur la militaj ŝipoj, rode, la nacia flago estas ĉiumatene hisata je la oka, kaj enigata ĉiuvespere je la subiro de la suno. Tiaj ŝipoj devas ĉiam vidigi, marveturante, tiun flagon, kiun oni nomas ĝiaj koloroj; ĝia malhiso, dum la batalo, signifas, ke la ŝipo kapitulacas.

Unu el la flagoj estas nomita kompreninto; ĉebloke hisata, ĝi montras, ke la signalo estas komprenita.

Ĉiu ŝipo havas distingiĝan signalon (france: numero) kombinon el kelkaj flagoj. La admiraloj, Ĉefestroj kaj kelkaj aliaj estroj havas apartajn flagojn, kiuj estas distingiĝaj flagoj.

Dum festo aŭ batalado, la ŝipoj hisas kelkajn flagojn, kies aro estas nomita flagornamo.

La uzo de la Internacia Signalaro ebligas komunikojn inter la ŝipoj de ĉiuj nacioj. Kiam oni deziras signali per tiu ĉi signalaro, oni hisas karakterizan flamon: tiu flamo estas ankaŭ uzata kiel kompreninto.

Nokte, la marveturantaj ŝipoj devas vidigi vojiradajn lumojn, kiuj neniam devas estingiĝi. Rode, ili vidigas ankrejajn lumojn.

---

KVINA PARTO

---

ARTILERIO.

I. Artilerio surŝipa. — 1^e Kanonoj, kirasturoj, k. t. p. Sur batalŝipoj estas: grandkalibraj aŭ multepezaj kanonoj, kaj malgrandkalibraj aŭ malmultepezaj kanonoj. Ĉiuj tiuj kanonoj ricevas sian ŝarĝaĵon postume, t. e. malantaŭe, kaj, pro tio, oni nomas ilin postumkanonoj; ili, antikve, ricevis ĝin antaŭe kaj estis nomataj faŭkkanonoj. En la faŭkkanonoj, la postumo estis plena; en la postumkanonoj, ĝi estas traborita, kaj fermebla per postumfermilo; tiu lasta konsistas el postumŝraŭbo kun portilo, aŭ el postumkojno.

Kiam la kanonoj povas pafi kelkajn fojojn dum unu minuto, oni diras, ke ili estas rapidpafaj, kaj tiu speco de artilerio estas nomata rapidpafa artilerio. Ekzistas ankaŭ revolverkanonoj. La animoj de la kanonoj estas glataj aŭ strekitaj: tiuj lastaj kanonoj estas nomitaj strekkanonoj.

Oni metas iafoje kelkajn el tiuj multepezaj kanonoj en kirasturoj: ili tie staras solaj aŭ duopaj. Ili povas ankaŭ kunesti en unu spaco ŝirmata nomita ŝirmejo aŭ esti metitaj sur la ferdeko tute senŝirme, tio estas barbede. En tiu okazo, tamen, la kanonistoj povas esti ŝirmataj per maskoj.

Laŭ ilia loko sur la ŝipo, la kanonoj estas nomitaj: ĉaskanonoj, kiam ili ebligas pafadi laŭ la direkto de la irado; retiriĝaj kanonoj, kiam ili ebligas pafadi laŭ la kontraŭa direkto.

2^e Municioj. — La municiojn, t. e. pafaĵojn kaj kartoĉojn, oni metas sur ŝipoj en municiejoj, el kiuj oni ilin eltiras, je la momento de la batalado por provizi la kanonojn.

La pafaĵoj, kiuj, unue sferaj, fariĝis cilindraj kaj konuscilindraj, estas:

kuglegoj, plenaj aŭ kavaj, por trabori la kirasojn;

grenadoj, plenaj je pulvo, melinito aŭ alia eksplodaĵo, kaj enhavantaj kelkafoje kuglojn: en tia okazo, oni nomas ilin ŝrapneloj;

mitralskatoloj, plenaj je kugloj; tiujn lastajn oni nomas mitraleroj aŭ mitralo.

Grenadoj, kies ogivo estas malmoligita, aŭ provizita per kapuĉo el malmola metalo, estas traborgrenadoj.

La grenadoj eksplodas, jen per frapfuzo, frapante la celon; jen per tempfuzo, post difinata tempo; jen laŭvole, per duobla fuzo.

3^e Manovro. — Por pafi, unue oni ŝargas la kanonon, poste oni ĝin alcelas al la trafota celo; sekve oni efektivigas la laŭdirektan alcelon, dank' al kiu oni direktas la kanonon al la celo, kaj la laŭklinan alcelon, kiu ŝanĝiĝas proporcie al la distanco inter la kanono kaj la celo. Tiun unuan alceladon oni devas ankoraŭ ŝanĝi per korektoj, necesigitaj de la rapideco de la celo kaj de la ŝipo, sur kiu oni estas.

Poste, oni prajmas, t. e. oni enigas la prajmotubon en la prajmotubingon kaj ekpafas ĝin, tirante la pafŝnuron. Post ĉiu pafo la kanono regresas: tial oni devas ĝin venigi sur ĝian ĝistiaman lokon, t. e. reloki ĝin.

La regreson oni malpligrandigas aŭ eĉ forigas per bremso.

La kanonojn manovras kanonistoj, nomitaj servistoj; tiuj, kiuj alportas la municiojn, estas nomitaj provizistoj; tiu, kiu ordonas la manovron, estas nomita kanonestro: ĉiuj kune estas la servistaro de la kanono.

4^e Pafado. — Oni pafadas laŭvole aŭ laŭordone.

Kiam ĉiuj samflankaj kanonoj pafadas samtempe, oni diras, ke oni pafadas laŭflanke.

Kiam kelkaj kanonoj pafadas kune, la pafado nomiĝas salvo.

Okaze de ceremonioj aŭ por honori, oni faras honorpafadon aŭ salutpafadon.

II. Artilerio sur tero. — Sur tero, la kanonoj kuŝas aŭ solaj, aŭ grupigitaj. En la lasta okazo, grupo estas nomata kanonaro; la fortikaĵo, aŭ eĉ la nuda loko, kie ili kuŝas, estas kanonejo; sed oni ofte konfuzas kanonaron kaj kanonejon sub la komuna nomo baterio.

Multpezaj kanonoj estas lokataj sur ligna aŭ cementa plataĵo. La truoj, en la parapeto de l' baterio, tra kiuj pafas la kanonoj, estas nomitaj embrazuroj.

Estas afustoj, kiuj ebligas ŝirmi la pafilon post ĉiu pafo: ili estas nomitaj malaperafustoj.

La rotoj elŝipigataj (t. e. konsistantaj el ŝipanoj armitaj) estas provizataj je malgrandaj kaj malpezaj kanonoj nomitaj elŝipigaj kanonoj; iafoje ankaŭ ili havas revolverkanonojn. La ŝipanoj mem tiras ilin kaj kune la municivagonojn, kiuj enhavas ilian provizaron da municioj.

---

SESA PARTO

---

MILITAJ KAJ KOMERCAJ HAVENOJ.

Haveno estas ŝirmita loko, kie la ŝipoj povas facile rifuĝi, ripari sin, efektivigi siajn enŝarĝadojn kaj elŝarĝadojn, sin armi kaj sin provizumi je karbo, manĝaĵo, militprovizaĵo, k. t. p.

Ĝenerale, haveno sidas post rodo, kie la ŝipoj atendas, alligitaj je alligbuoj, aŭ ankritaj, la favoran momenton por eniri la havenon. La apartaj lokoj, kie la fondo taŭgas por la ankrado, estas pli speciale nomitaj ankrejoj.

Kiam la rodo ne estas sufiĉe ŝirmata de l' naturaĵoj, oni ĝin protektas kontraŭ la ventoj kaj ondegoj per unu aŭ kelkaj ondrompiloj. Por malebligi, ke la maro superakvigu la malaltan landon, oni konstruas digojn laŭlonge de la bordo.

Oni nomas pasejoj longajn naturajn aŭ artefaritajn kavaĵojn, tra kiuj la ŝipoj povas pasi pli senriske ol tra la ĉirkaŭaĵoj.

Forlasante la rodon por eniri la havenon, la ŝipoj trairas la ŝanelon bordigitan de ĝetoj, kaj tiam alvenas la antaŭhavenon, kie estas ankaŭ alligbuoj kaj dukdalboj (kunmetitaj alligfostoj sur la subakva klinebenaĵo). La ekstremaĵoj de la ĝetoj estas nomitaj ĝetkapoj, kaj tie estas ofte lumturoj kaj signalmastoj difinitaj por doni sciigojn al la navigistoj.

Kelkaj partoj de l' antaŭhaveno estas bordigitaj de kajmuroj, sed la ŝipoj, apudirante tiujn ĉi kajojn riskas grundi malaltmare. Por eviti tiun ĉi maloportunaĵon, oni tie konstruas warfojn kaj diversajn aliajn el-enŝipigejojn, kelkafoje flosantajn.

Por ke la maro estu kvieta en la antaŭhaveno, oni konstruas, flanke de tiu ĉi aŭ de la ŝanelo, ondsternejojn, kie la ondegoj sterniĝas.

Oni malhelpas la progresadon de la ŝlimiĝado kaj de la sabliĝado en la ŝanelo kaj en la antaŭhaveno ĉu per ŝluzadoj, ĉu, pli ofte, per dragŝipoj.

La ŝluzadoj estas efektivigataj de detenakvujo limigita per ŝluzbarilo kaj formanta la malantaŭhavenon.

Kiam estas altmare, oni fermas la ŝluzojn; oni ilin malfermas, kiam estas malaltmare. Antaŭen saltante, la akvo balaas, elpelas sablojn kaj ŝlimojn, alportitajn de la riveroj, defluilegoj kaj maraj akvoj, kaj falintaj sur la fondo.

La antaŭhaveno ebligas la aliron en la aliajn partojn de la haveno.

La dokoj komunikiĝas kun la antaŭhaveno per koloj, en kiuj estas kelkafoje kluzoj.

Doko estas nomita:

altmara doko, se ĝia kluzo detenas en ĝi la akvon samnivele, kiel la altmaro;

meztajda doko, se ĝia kluzo enirigas la akvon de la mezfluso ĝis la altmaro kaj detenas ĝin de l' altmaro ĝis la mezmalfluso;

tajda doko, se ĝi ne havas kluzon.

La kluzoj konsistas el pordoj aŭ ŝippordoj, sur kiuj estas kelkafoje pontetoj por piedirantoj. La pordoj estas unupecaj aŭ dupecaj. La turniĝado de la pordoj efektiviĝas ĉirkaŭ turniĝanta fosto, kiu turniĝas en la fostingo. Kiam la pordoj estas malfermitaj, ili estas lokataj en la pordujo, kaj la parto de l' kluzo, kie ili moviĝas, estas nomata pordmovejo.

Fermite, la pordoj apogiĝas sur la elstaraĵo, kaj blokilo ilin malebligas reveni malantaŭen.

La flankaj muroj de la kluzoj kaj tiuj de la dokoj ĝenerale prezentas klinecon kaj estas nomitaj flankmuroj. La masonaĵo de la malsupra parto estas nomita kluzfundo.

La kluzo estas unuobla se ĝi ebligas senperan komunikadon inter la antaŭhaveno kaj la doko. Unuobla kluzo havas ĝenerale nur unu pordon diritan malfluspordon por deteni la akvon de la doko, kiam la nivelo malleviĝas ce la antaŭhaveno. Ĝi povas plie havi fluspordon, se oni volas konservi en la doko nivelon iom malpli altan ol tiu de kelkaj sizigiaj tajdaj altmaroj.

Tre ofte la altmaraj dokoj komunikiĝas kun la antaŭhaveno per du kluzoj, inter kiuj estas spaco nomita interkluzo, kiu estas sufiĉe longa por tute enhavi la ŝipojn.

Tra la flankmuroj estas en tiu okazo akvokonduko de la doko ĝis la interkluzo, kaj de tiu ĉi ĝis la antaŭhaveno, kun ŝluzoj permesantaj fari intersekve samnivelon en la antaŭhaveno, kiel en la interkluzo, kaj en tiu ĉi, kiel en la doko; kaj returnite. La tuta farado, per kiuj oni en- aŭ elirigas tiamamere ŝipon en aŭ el doko estas nomita kluzi la ŝipon.

Por ke la piedirantoj kaj veturiloj povu trapasi la kolon, oni konstruas levpontojn aŭ turnpontojn. Por trapasi tre larĝajn kolojn, ekzemple antaŭhavenojn, oni uzas transirigilon aŭ pramboaton.

La dokoj estas kelkafoje dividitaj en sekcioj nomitaj branĉdokoj, kiuj estas disigitaj per moleoj formantaj terplejnoj.

Sur la terplejnoj de la dokoj oni lokas la tutan ilaron necesan ĉu por la alligado (alligfostojn, ringojn, bolardojn), ĉu por la elprenado de la ŝarĝaĵoj (arganojn, bokojn, winĉojn, kapstanojn, elevatorojn, fervojojn, k. t. p.), kaj la konstruaĵojn difinitajn por ŝirmi, esplori aŭ enteni la komercaĵojn:

Ŝirmeĵo estas konstruaĵo tute apud la kajo, kaj difinita nur por ŝirmi la komercaĵojn ĵus antaŭ la enŝarĝado aŭ post la elŝarĝado;

Doganesplorejo estas konstruaĵo pli komforta, kie la doganistoj esploras la komercaĵojn;

Fine tenejo estas konstruaĵo, kie oni konservas komercaĵojn, atendante ilian vendon aŭ reekspedon.

En la gravaj havenoj estas rimedoj por purigi aŭ ripari la karenojn, kaj pli ĝenerale por ripari la averiojn de la ŝipoj.

La skafandristoj povas konstati averiojn de la subakvaj partoj. La riparoj de tiuj ĉi partoj efektiviĝas per diversaj procedoj:

Kradplanko estas planko kun trabaĵoj laŭlarĝaj, sur kiuj oni grundigas la ŝipon;

Seka doko estas doko, kiun oni povas tute senakvigi; oni tie grundigas la ŝipon sur traboj nomataj kilblokoj, kaj oni ĝin subtenas ekvilibre per subteniloj; kelkafoje la ŝipo estas grundigata sur ŝipsidejo;

Flosanta doko estas dokforma flosaĵo, kiun oni povas laŭvole pli aŭ malpli en- aŭ elakvigi, kaj kiun oni uzas, anstataŭ seka doko, por levi kaj sekve sekigi la ŝipojn.

Deklivebenaĵo estas loko, kie oni grundigas la ŝipon, kaj kie oni riparas, purigas, pentras ĝian karenon dum la tempo de la malaltmaro;

Kontraŭe sur slipo la ŝipo estas grundigata altmare sur ŝipveturilo kaj tirata el l' akvo per tirmaŝino.

Oni povas ankaŭ klinigi la ŝipon intersekve sur ambaŭ flankoj por elakvigi parton de la kareno kaj facile ripari ĝin.

En kelkaj havenoj, estas ankaŭ ŝipkonstruejoj, kiuj ĉiam sidas sur klinebenaĵo. Post kiam la ŝelo de la ŝipo estas konstruita, oni alakvigas, t. e. oni lanĉas ĝin.

En la milithavenoj l' aro de la ŝipriparejoj kaj ŝipkonstruejoj estas nomata mararsenalo.

---

SEPA PARTO

---

1^e Vestaro. — La ŝipanoj posedas ĝenerale sakojn, kiuj enhavas iliajn vestojn; la vestaro konsistas el kufo, sur kiu oni metas, dum la somero, blankan kovrilon; ĉemizo kun granda kolumo, ofte blua; trikotvesto; jako kaj pantalono el dika lano aŭ blanka tolo kaj fine palto, dum la vintro.

Por la malbonaj veteroj, ili havas nepenetreblan veston nomatan oleumveston kaj kovras sian kapon per oleumĉapelo.

2^e Enŝipa deĵoraĵo. — Post la vekiĝo, la ŝipanoj volvas la hamakojn, en kiuj ili dormis. Post la matenmanĝo ili lavas la ferdekojn, viŝante ilin per ŝuabriloj.

Ili estas dividitaj laŭ du grupoj nomataj verdanoj kaj ruĝanoj. Ili alternative waĉas, t. e. deĵoras surferdeke dum kvar horoj, kaj sin laŭvice anstataŭas. Kelke da deĵoristoj estas gardostarantoj: aliaj estas observantoj kaj signalas la vidataĵojn.

3^e Rangaro. — Enŝipe, ĉiuj obeas la ŝipestron. Tiu ĉi ordonas al la subestro; la oficiroj, kiuj deĵoras laŭvice, kaj la suboficiroj, el kiuj la du ĉefaj estas: la manovrestro, kiu sin okupas je la manovro, kaj la disciplinestro je la disciplino.

Sur ĉiu ŝipo estas kelkaj ŝipanoj posedantaj apartan profesian instruitecon. Nome la manovristoj, kiuj sin okupas je la manovro de la veloj, k. t. p.; la kanonistoj je la kanonoj; la fuzilieroj, kiuj estas pli speciale difinitaj por la gardostaranta deĵoro enŝipe kaj la elŝipiĝoj teren; la signalistoj, kiuj sin okupas je la signaloj.

Fine la maŝinistoj, la ĉarpentistoj, la velistoj laboras laŭ sia metio.

En barko, estas la barkestro, kiu direktas ĝin, kaj la hokstangisto, kiu sidas antaŭe; la ŝipanoj, kiuj ĝin armas estas nomataj laŭ la nomo de la barko: boatanoj, balenbarkanoj, boatetanoj, k. t. p.

La diversaj gradoj de la oficiroj estas: admiralo, vicadmiralo, kontradmiralo, veselkapitano, fregatkapitano, korvedkapitano, veselleŭtenanto, fregatleŭtenanto, korvedleŭtenanto, kadeto (lernanto).

---

OKA PARTO

---

I. — MARA KOMERCO.

Ŝipmastro aŭ ŝipestro frajtigante sian ŝipon, donas al la frajtanto rajton ŝarĝi komercaĵojn en haveno por alia haveno, kaj pro tio ricevas sumon nomatan frajta prezo, ĉu entutan, ĉu potonan, ĝenerale difinitan en ĉarto subskribita de ambaŭ kontraktantoj.

Kiam komercanto frajtis ŝipon por porti difinitan kvanton de komercaĵoj, sed efektive ŝarĝas nur parton de tiu kvanto, li tamen devas pagi frajtan prezon laŭ la antaŭe dirita kvanto. La mono tiel pagata por ne ŝarĝitaj komercaĵoj, estas nomata senŝarĝa frajto.

Ĉarto estas kontrakto inter la luanto kaj luiganto de ŝipo por la transporto de komercaĵoj. En la ĉarto estas difinitaj: la ŝarĝa dato, la speco kaj kvanto de ŝarĝotaj komercaĵoj, k. t. p. Kelkatempa ĉarto koncernas luon de ŝipo dum kelka tempo.

La ĉarto difinas interalie la havenojn, kie la ŝarĝo estas enŝipigota kaj elŝipigota, ankaŭ la ŝarĝadan tempon kaj malŝarĝadan tempon, t. e. la nombron da tagoj, kiujn la sendanto aŭ ricevanto de la ŝarĝo povas uzi por liveri aŭ akcepti la ŝarĝon. Kiam la ŝarĝado aŭ malŝarĝado daŭras pli longe ol la difinitan tempon, la tagoj uzataj post tiu tempo estas nomitaj supertagoj.

Kelkaj komercaĵoj, ekz., karbo, estas ŝarĝataj senenpake kaj ne bezonas esti stivataj. Aliaj, kiel vino, sukero. k. t. p. estas metitaj en bareloj, kestoj aŭ sakoj. Ilin oni devas stivi, aranĝante ilin zorge en la holdo, kaj uzante pecojn de ligno aŭ kojnojn por ke la osciloj de la ŝipo ne risku malstivi kaj difekti la ŝarĝon.

Por ŝirmi la komercaĵojn kontraŭ la malpuraĵoj de la holdo, aŭ kontraŭ ebla malsekiĝo, oni kelkafoje uzas mastojn aŭ tabulojn metitajn sub la ŝarĝo kaj nomatajn stivmastoj, stivlignoj.

La stivado kaj malstivado estas farataj ĉu de la ŝipanoj, ĉu de specialaj laboristoj nomataj stivistoj.

Alvenante al haveno, la ŝipestro devas pretigi sin por montri al la doganaj aŭ havenaj oficistoj la sekvantajn dokumentojn:

Naciatesto : atesto pri nacieco de la ŝipo, montranta la nomon de la ŝipo kaj la havenon, kie ĝi estas registrita; ankaŭ la nomon de la ŝipmastro kaj lian adreson;

Registratesto : atesto pri ŝipmezuro, montranta la nombron de registraj tonoj;

Sanecatesto: atesto pri la saneco de la lando, kie la ŝipo ricevis la ŝarĝon;

Etato de la ŝipanoj: dungetato de la ŝipanoj;

Manifesto de ŝarĝo: etato de la komercaĵoj en la ŝipo;

Manifesto de provizaĵoj: etato de la provizaĵoj en la ŝipo,

Ĉarto: ŝarĝa kontrakto;

Ŝarĝatesto, montranta la ŝarĝon enŝipigitan, la nomojn de la sendinto kaj de la ricevonto, k. t. p.

Post la alveno de ŝipo en havenon, la doganistoj vizitas kaj traserĉas la ŝipon por certiĝi, ĉu la komercaĵoj kaj provizaĵoj estas konformaj al tio, kion anoncas la manifestoj de la ŝipestro. Trovinte nenion riproĉindan, ili vizas tiujn manifestojn. Tiam la ŝipestro aŭ ŝipmakleristo portas la dokumentojn al la dogana oficejo por endoganigi la ŝipon.

Se la doganistoj trovas en ŝipo ian objekton ne anoncitan en la manifestoj de l' ŝipestro, ili faras raporton pri tio, kaj la ŝipestro povas esti kondamnata al mona puno, precipe se la neanoncita objekto estas kaŝita, kaj tiel pruvas intencon de trompo aŭ kontrabando. La tiel trovita objekto estas ofte konfiskata de la doganistoj.

Se la ŝipestro suspektas ke, dum la veturado, la komercaĵoj difektiĝis aŭ ke la ŝipo mem suferis de la malbona vetero, aŭ aliamaniere, li faras raporton al la havenestro, la komerca juĝistaro aŭ alia estraro laŭ la kutimo de la lando. Tiu ĉi raporto estas nomita veturraporto kaj, por pruvi sian verecon, la ŝipestro prezentas sian taglibron.

La tonaĵo de ŝipo estas la volumeno de la internaj volumenaĵoj de la ŝipo.

Tonmezuri ŝipon estas determini ĝian tonaĵon.

La bruta tonaĵo estas la tuta volumeno de la internaj volumenaĵoj. La neta aŭ registra tonaĵo estas ricevata subtrahante de la bruta tonaĵo, la volumenaĵon ne ricevontajn transirantojn aŭ komercaĵojn.

La dismeto de ŝipo estas ĝia pezo.

La vorto tono estas uzata en la maristaro por nomi diversajn unuojn, kiuj estas la sekvantaj:

La peza tono estas peza unuo malsama laŭ la nacioj. Ĉe tiuj, kiuj alprenis la metran sistemon, ĝi estas la metra tono da 1 000 kg. Ĉe Anglujo, kaj ĉe la nacioj, kiuj uzas la anglajn mezurilojn, la peza tono estas, laŭokaze, da 2 000 funtoj (angle: short ton) aŭ 2 240 funtoj t. e. 907 kg. aŭ 1 016 kg.

La dismeta tono estas, laŭ la nacioj, da 1000 kg. aŭ da 1 016 kg.

La volumena tono estas volumena unuo malsama laŭ la nacioj.

La registra tono estas la internacia unuo de tonaĵo. Ĝi valoras 100 anglajn kubajn futojn aŭ 2m³,83.

La frajta tono, malsama laŭ la komercaĵo, estas la kvanto da komercaĵo, kiun oni alprenas, kiel unuo, por la determinado de la frajta prezo.

Ekzemple, se la tonmezurado de iu ŝipo montras, ke la tonaĵo de tiu ŝipo estas 2 000 registraj tonoj, oni diras, ke tiu ŝipo tonas 2 000 tonojn.

II. — FIŜKAPTADO.

La mara fiŝkaptado enhavas la marbordan fiŝkaptadon kaj la grandan fiŝkaptadon.

I. Marborda fiŝkaptado. — Ĝi efektiviĝas proksime de la marbordo. Ĝi uzas tre diversajn aparatojn: ĉu fiŝhokojn fiksitajn izole aŭ kunigitajn grandare per ŝnuroj; ĉu fiksajn retojn kiel tramelreto; ĉu trenitajn retojn kiel skrapreto.

Sur la marbordoj de l' Oceano kaj de la Mezamaro, oni kaptas la haringon kaj la sardelon per la sejnoreto; en la Vaskonia golfo la tinon; en la Irlandmaro kaj Franca markolo, la skombron; en la Liona golfo, la anĉovojn. Oni ankaŭ preskaŭ ĉie kaptas fiŝojn freŝe manĝotajn, kiel rombfiŝo, rajo, soleo, mugelo, kongro, k. t. p.

La ŝiparo por marborda fiŝkaptado prezentas grandan diversecon da modeloj, ordinare tre fortikaj kaj marveturindaj. Ĝia karakterizo estas la simpleco kaj la movebleco de ĝia velŝnuraro. Oni ankaŭ povas uzi vaporŝipojn, sur kiuj la vapora forto estas uzata, ĉu por movigi la ŝipon, ĉu por manovri la retojn, kiuj ofte estas skrapretoj.

II. Granda fiŝkaptado. — Tiu fiŝkaptado estas farita malproksime de la bordoj, per grandaj ŝipoj, ĉu velaj, ĉu vaporaj. Ĝi celas kaptadon de la baleno kaj de la moruo. Tiu lasta fiŝkaptado efektiviĝas per barkoj nomitaj dorisbarkoj, kiujn la ŝipo transportas kaj elŝipigas en la fiŝkaptaj lokoj.

---

NOVAJ TEKNIKAJ VORTOJ

---

---

ALFABETA VORTARO

La literoj, kiuj sekvas kelkajn el la vortoj estas tiuj, kiuj rilatas al ili en la Internacia Signalaro, kaj montras la flagojn, kiuj estas uzataj por ilin signali.

La vortoj, kiujn ni prenis el la Matematika terminaro de S^o Bricard, estas montritaj per asterisko enlokigita je ilia finiĝo.

A admiralo, 56. aermantelo, 13. aerpumpilo, DWA, 18. aertiro, LNA, 13; artefarita —, 13; natura —,13. aerujo, 18. afusto, ICD, 51. agospaco, DIW, 28. aksiometro, XKE, 29. akso, 11; optika —, 11. akstubo, 30. akvodismeto, 22. akvoebeno, 24. akvoelĵeto, 46. akvokonduko, 54. akvolinio, 24; plenŝarĝa —, 24; senŝarĝa —, 24. akvotruo, 47. alcelado, 50. alcelo, 50; laŭdirekta —, 50 ; laŭklina —, 50. alfundigi (fajron), FUK, 46. alfundiĝi, NOX, 46. alidado, 2. aljardi, — igilo, GFI, 36. alligfosto, 54. alligbuo, 52. alpendigilo, 38. alsojligi, 46. altaro, 14. altmaro, YVE, 9. alto, EDG, 5; ŝajna —, 5; vera —, 5.	amplekso, EGQ, 9. angulaĵo, 24; egala —, 24; neegala —, 24. angulilo, USE, 10. angulo, vojireja —, 2; hora —, 1; flankira —, QMK, 4. angulrelo, 24. angulŝanĝilo, 17. angulumo, 17. animo, 49; glata —, 49; strekita —, 49. ankro, 32; ĉirkaŭbrakita —, 32; ĉirkaŭŝtokita —, 32; suprigita kaj libera —, 32. ankreja lumo, EHD, 48. ankrejo, EKP, 32. ankri, — iĝi, 32. antaŭenfluo, 16. antaŭfluo, 16. antaŭforfluo, 16. antaŭhaveno, SWO, 52. antaŭkilo, WUJ, 23. antaŭmasto, NJY, 34. antaŭvelo, NIV, 36. apike (ĉeno), EQX, 32. apogeo, 1. apogrelo, 25. apudigi — iĝi, EBA, 38. argano, KBF, 54. armi — o, EVM, 52. artilerio, EZU, 49; rapidpafa —, 49; surŝipa —, 49. ascensio, rekta —, 1. astrolabo kun prismo, 8. astronomio, 1.	averio, KIW, 46. aviso, KWY, 28. azimuto, 3. B bajoneto, FZJ, 50. balanci, 45. balastakvujo, 23. balenbarkano, 56. balenbarko, GVH, 41. balono, FTX, 47. banko, 7. barbede, FWN, 49. bareleto, 50. barkalligilo, SZR, 41. barkbumo, GZS, 41. barkestro, IYV, 56. barkhisilo, 41. barko, GRH, 38; trimasta —, FXO, 27. barkrimeno, OIA, 41. barktakelo, XIP, 41. barktruo, KIU, 41. baro (kapstano), FWH, 33. baro (kompaso), 2. batalŝipo, RPL 26. baterio, FYM, 51. bazo, FYC, 8. beko (ankro), 33. benko, XRZ, 41. bilĝlameno, 25. bilĝostringo, 25. birkompaso, 2. biro, GBC, 2.
bisnukso, 21. bitetaro, 43. biteto, GED, 43. bito, GXR, 33. blokilo, 53. bloko (maŝino), 17. bloko (rigilaro), GMV; tranĉita —, GMY, 42. bloveto, IFB, 10. boardi — o, ZFX, 45. boatano, FWY, 56. boatetano, 56. boateto, ZLX, 44. boato, GRH, 41. bobeno (logo), 4. boko, VUQ, 54. bolardo, 54. bolto, GXT, 21. bonedvelo, XAY, 36. bordo, sabla —, 7. bordŝipo, IYB, 28. brajli, — ilo, IUD, 36. brako (ankro),33; direkta — (maŝino), 17. braksignalo, 48. brammasto, XVQ, 34. bramvanto, 31. bramvelo, XVS,36. branĉo (de stativo), 11. branĉdoko, 54. braso — i, HDM, 36. bremso (artilerio), 51. bremso (maŝino), 20. brigo, HGV, 27. brigŝunero, 27. brigvelo, LNX, 36. bulbangulaĵo, 24. buleno, 39. bulena brajiilo, 39. bumbusprito, GZP, 34. bumo, brigvela —, 34; bonedvela —, 34. bumringo, 31. bumŝkoto, 31. buo, HMD, 42. busprito, HCX, 34. buspritstajo, 31. buŝnuro, EHR, 42.	buŝo (glitklapo), 15. butonlevilo, QOW, 50. butono YBX, 31. C celliniilo, 8. celrigardilo, 50. ciferplato, 4. cilindro, KIA, 15; ĉefprema —, 20; mezprema —, 20; lastprema —, 20. cindrujo, 43. cirklo *, IQY, 3; ĉefa —, 1; egalalta —, 5; sudarkta —, 3; nordarkta —, 3; hidrografia —, 8. cirkulo — i, IQZ, 18. cirkulpumpilo, IRB, 18. ciruso, 12. Ĉ ĉambro, 41. ĉano, 50. ĉapeleto (kompaso), 2. ĉapeleto (rigilaro), HVM, 31. ĉapelo (mastaro), HVL, 31. ĉapelo (maŝino), 19, 23. ĉapumaro, 31. ĉarpentisto, IBS, 56. ĉarto, ING, 57; kelkatempa —, 57. ĉaskanono, 49. ĉebloke, IPM, 48. ĉefferdeko, 25. ĉefrado, 20. ĉenero, QUZ; 33. ĉenhoko, 33. ĉeno, 33. ĉenringo, XHR, 32. ĉentamburo, 33. ĉenvolvo, NOL, 32. ĉevalpovo, 22. ĉielo, hela —, 42; nuba —, 12. ĉirkaŭŝafto, 17.	D D-klapo, KIP, 16. deĵoraĵo, enŝipa —, 55. deĵoristo, 56. deklinacio, 3. deklino, JIK, 2. deklivebenaĵo, 55. dento, 20. dentostango, 20. dentrado, IZM, 20. detenakvujo, 53. deviacio, KYL,2. diametro *, KYT, videbla —, 1. diferenco, 24; enakviĝa —, 24. digo, SBH, 52. dinamometro, 22. direktilo, VBH, 29; manŝnura —, RJX, 30. direktilisto, 29. direkto (de latero de triangularo), 8. disciplinestro, 56. dishoki (ĉenon), 34. disko, kunturna —, 19. dismeto, 22; senŝarĝa —, 20. disŝekli (ankron), 34. distanco * LGB, trairita —, 2; polusa, — 3, zenita, — 3. distili, LGQ, 20. doganesplorejo, 54. doganisto, 54. dogano, KGR, 57. doko, LIW, 53; altmara —, 53; flosanta —, LJD, 55; meztajda —, 53; seka —,54; tajda —, LJM, 53. dorisbarko, 60. dragŝipo, LNM, 53. dreni 46. drivi —o, 32. droso, ZGJ, 30.
dukdalbo, 52. duonknoto, 42. duopankri, RZE, 32. E ebeno*, vertikala—, 3. efemeridoj, 5. ekarto * (kronometro), 4 — (kompaso), YNX, 2. ekbati (fundon), WZV, 46. ekbriloj (lumo kun), NEB 6. ekforiri, ZAT, 44. ekhejti, 45. ekkvieto, RGZ, 10. ekpliblovo, WPK, 10. ekliptiko, 1. ekscentrikbloko, 19. ekscentriko, LST, 17. ekscentrikringo, 19. ekscentrikstango, 19. ekspansio —i, 16, intersekva —, 20. eksplodo-i-aĵo, MOW, 50. ekstreĉi, ONZ, 44. ekturno — adi, RDM, 44. ekvatoro, MGI, 1. ekvilibri, YZU, 44. ekvinokso, MGL, 3. elevatoro, LVN, 54. ellasi, skue —, 40. ellasilo, 50. elmeti (velon), 36. elpelo —i, 18. elpremo, 46. elŝarĝi -ado, YJU, 52. elŝipigejo, 52. elstaraĵo (maŝino), 16. elstaraĵo (kluzo), 53. elvaporigilo, 20. embrazuro, 51. enakviĝa profundo, 22. enakviĝo, YVC, 22; antaŭa —, 22; mezvalora —, 24; posta —, 22. endoganigi, 58. enfluo, PRW, 16; samtempa —, 20.	enigi (ĉenon), 32. enirpordo, 43. enspiro — i, 18. enŝarĝi-ado, QCY, 52. enŝipigejo, 52. esto, AEŬ, 3. etato, 57. F fadenaro, 11. fadeno, sonda —, 8. fajrokrado, 14. fajrujo, 14. fakmuro, 23. faligi (ankron), EGW, 32 faligilo, 32. faŭkkanono, SDE, 49. fazo, 1. ferdeklameno, 25. ferdeko, 23; supra —, 25. ferli, NTW, 36. fermilo, 50; movebla —, 50. fiksilo, 9. filtrilo, MYD, 18. fiŝilo, NBQ, 33. fiŝhoko, 59. flago, distingiga —, 48. flagornamo, VXI, 48. flagumo, HND, 47. flagtuko, HMB, 4. flamkamero, 14. flamo, TFL, 47, karakteriza —, 48. flanĝo, 15. flankapogilo, KFH, 46. flanke kuŝi, GAX, 46. flankmuro, 53. flankorta (vento), 45. flankostringo, 25. flankraliko, 39. flosaĵo, 8. flosaĵo (ŝipo), 28. flosi (ŝipo), 22. fluejo, VKS, 43. fluhaltigilo, 16. flusfluo, 9. fluso, 9. fluspordo, 53.	forflulipo, 15. forfluo, 16. foriristo, NKQ, 28. forĵibo, NGD, 36. forkurigi, 40. forlasi (ĉenon), YOE, 32. fornotubo, 14. forporti (ankron), 34. fostingo, 53. fosto, turniĝanta —, 53. frajti-igi, NQD, 56. frajto, senŝarĝa —, 57. frapfuzo, 50. fregatkapitano, 56. fregatleŭtenanto, 56. fregato, NRT, 28. frotdinamometro, 22. fulgo, 13. fulmoj (lumo kun), 6. fumkamero, TPA, 14. fundo (cilindro), 15. fundringo, 23. futfunto, 22. fuziliero, 56. fuzo, duobla —, 50. G gafhisilo, 31. gafo, NVC, brigvela —, 34. gajako, 18. gajni (venten), NXG, 45. gardilo, 30. gardostaranto, 56. geodezio, 3. gerleno, HQR, 40. gibi, OKW, 36. glatkunigo, 21. glitilo, 19. glitklapo, WGI, 15; cilindra —, 16; eksterenflua —, 16; internenflua —, 16; kun duoblaj buŝoj —, 16; traborita—, 16; plata —, 15; maliga —, 17. glitklapujo, 15. glito (de pelŝraŭbo), 17. globo (kompaso), 4.
grajpo, 23, posta —, 23, antaŭa —, 23. grandĵibo, PVN, 36. grandmasto, RGK, 34, antaŭa —, 34; meza —, 34; posta —, 33. grandvelo, RGQ, 36. graplo, OGN, 33. grenado, GYH, 50. grundi-ado, DUO, 46. gvidilo, 50. gvidplato, 19. gusedo, 25. Ĝ ĝetkapo, PVK, 52. ĝeto, PVJ, 52. H halso — i, XTJ, 38. haltigilo, IJN, 32. hamako, OLT, 55. haveno, 52; milita —, 52; komerca —, 52. haŭli, ONX, 36. haŭsero, OPR, 40. helicalo, 17. helico, VKH, 17. hidrografio, XGL, 6. hisi, OWA, 34. hisilo, RMI, OLQ, 31. hokiĝi (ankro), 32. hokŝnuro, 42. hokstangisto, 38. hokstango, GRM, 38. homtruo, 14. honorpafado, VGA, 51. horo, suna —, 1; meza —, 1; sidera —, 1. horizonto, 3; artefarita —, 8. I I-relo, 24. indikatoro (Watt'a), 22. inertrado, 20.	injekti—o, PKT, 18; — ilo, 18. intenseco, nevaria —, 5. interferdeko, 23. interkluzo, 54. irado, diurna —, 4. J jako, 55. jakto, ZKI, 28. jardo, ZKM, 34; antaŭa —, 34; granda —, 34; posta —, 34; antaŭa topvela —, 34; granda topvela —, 34; posta topvela —, 34; antaŭa bramvela —, 34; granda bramvela —, 34; posta bramvela —, 34; antaŭa reĝvela —; 34; granda reĝvela —, 34; posta reĝvela —, 34; kliniĝinta —, 36. Ĵ ĵibo, PVN, 36. ĵibstajo, 36 K kablo, HQX, 40. kadeno, 31. kadeto, 56. kadro, posta —, 23. kajmuro, 52. kajo, UEZ, 52. kaldrono, GVT, 12; tubara —, 12; fumtuba —, 13; akvatuba —, 13; foliflua —, 13; rektaflama —, 13; flamreflua —, 13; cilindra —, 13. kalkano, NDV, 30. kamentubo, kuŝigebla —, 13; teleskopa —, 13. kanalo (maŝino), 15. kanonaro, 51.	kanonejo, 51. kanonestro, 51. kanonisto, 51. kanono, 49; grandkalibra aŭ multepeza —, 49; malgrandkalibra —, 49; rapidpafa —, OKL, 49; retiriĝa —, 49; elŝipiga —, 51; ŝnurĵeta —, SAP, 47. kanonŝipo, GTB, 28. kapei -a, QIY, 45. kapkuseno, 19. kapo, masta —, 31; frezita —, 21; ronda —, 21; sesflanka —, 21. kapstano, HVZ, 32. kapuĉo, 50. kapuso, kompasa —, JIE, 2; vera —, 2. kapuslinio, 2. karbejo, HLY, 45. karbobriko, TEC, 45. karbopeco, 45. karbopecetoj, FCR, 13. karbumi, IWK, 45. kareno, HYR, 24. karto, 6; detala —, 6; ĝenerala —, 6; mara —, 6; vojirada —, 6. kartoĉo, ICT, 49. kartoĉujo, 50. katilo, IES, 33. kilbloko, 54. kilbulbaĵo, 24. kilo, PXY, 23. kilogrametro, 22. kilsono, QAC, 25. kirasŝipo, EVY, 26. kirasturo, YES, 49. klapo, YNT, 13; averta —, 13; superprema—, VDI, 13; senreflua —, 13. klapkrano, 21; ŝtopa —, 13. klapstango, 15. klapujo, 21. klavo, QAG, 34. klavingo, 34. klinebenaĵo, 55.
klingingo, 50. klinigilo, 31. kliniĝi -o, OTI, 44. kliniĝi (jardo), 36. klinko, HLB, 41. kluso, OPM, 33. kluzfundo, 53. kluzo -i, WHI, 53. knoto, OVU, 4. kolbo, 50. kolizio, JAS, 47. kolo (krano), 21. koloroj, JBS, 48. kovrilo, blanka —, 55. kompari, JGW, 5. kompaso, JHC, 2; deklina —, 8; likvaĵa, JHP, 2; normala —, JIB 4; nefiksebla —, 4; vojira —, 2. kompaskarto, 2. kompasujo, GLA, 2. kompensi, JHM, 4. kompensilo, 17. kompreninto, EMT, 48. kondenso -i, -ilo, JMP, 18. konektilo, 20. konfuziĝo, 4. kongro, 59. konkoklapo, 16. kontradmiralo, 56. kontraŭbraso, OPB, 31. kontraŭpezo, 11, 13. konuso (maŝino), 15. konuso (signalo), JNL, 47. konusingo, 21. konverĝo (de la meridianoj), 8. koordinato *, 3; geodezia —, 3; zenita —, 3. kordono, 40. korno, IUD, 39. korna brajlilo, IUE, 39. korvedkapitano, 56. korvedleŭtenanto, 56. korvedo, JXI, 28. koŝo, XPO, 41. kottruo, 14. kradero, 14.	krado, 13. kradplanko, 54. krano, IYU, 21. krono (piŝto), 15. kronometro, IQC, 4. krozŝipo, KEY, 26; helpa —, 28 ; kirasa —, 26. kruco (ankro), 33. kruckapo, 19. kufo, 53. kuglego, 49. kulisartiko, 17. kuliso, 19; direkta —, 17; Stephenson'a —, 17. kulmini, 1. kumuluso, 12. kunĉenigi, EHO, 32. kunigplato, 14. kunjonkcio, 1. kunpremilo (ĉeno), IJN, 32. kunpremo, 16. kurjakto, 28. kurbangulaĵo, 24. kuseno, 23. kutro, KHU, 27. kvadrato (krano), 21. kvadratrelo, 24. kvadraturo, 1. kvarono, unua —, 1; lasta —, 1. L laboro, enloka —, 6; redakta —, 6. lamenigo, 26. lameno, 21. lanĉi, QIK, 55. lanterno, ekbrila —, 48; eklipsa —, 48. large, NPX, 45. larĝajo, 30. latero *, 8. latitudo, 6. levi (ankron), 32. leviĝi, 1. levlimigilo, 18. levponto, 54.	liberplato, 23. libero (de la piŝto), 16. lifto, 31. limbo, 5. lineo, QUI, 40. liniilo, mezurila —, 8. linio, egalalta —, 5; samalta—, 8; sonda —, 8. lipo, 15. lofo -i, RCS, 45. logo, 2. loglineo, QUS, 4. logsitelo, 4. logŝipo, 4. lokaro *, 5. loksodromio, 2. longitudo, 6. lorno, meridiana —, 8. lugervelo, YDA, 39. lumbuo, RDE, 7. lumo, QRO, 5; alternekolora —, 6; daŭriganta —, 6; direktiganta —, 6; eklipsa —, SOA, 6; fiksa —, 5; havena —, 6; tajda —, 6; Coston'a —, 48; ankreja —, 48; vojirada —, 48. lumŝipo, NFB, 7. lumturo, QTF, 7. luno, nova —, 1; plena —, 1. luzeno, 40. M magazeno, 50. makzelo; PVA, 31. malaltmaro, RBT, 9. malantaŭhaveno, PLM, 53. malaperafusto, 51. malbrasi, HDN, 36. male remi, 38. malferli (velon), 36. malfluso, LSN, 9. malflusfluo, 9. malfluspordo, 53. malfruo, 4. malgajni (venten), 45.
malhisi, RBZ, 36. malhoki (ankron), EJX, 32. malhokiĝi (ankro), 32. maligo (de l' irado), 17. malleviĝi, 1. mallofi —ado, IEA, 45. malpezigilo, 28. malplenigilo, FTD, 41. malplifortiĝi (vento), 10. malstivi-ado, 57. malstreĉigi, LRT, 40. malŝveli (maro), 10. malventa-e, QMA, 44. manifesto, 58. manometro, RJW, 13. manovrestro, GVM, 56. manovristo, CXE, 56. manrado, 21. manrimeno, 50. mansemaforo, 48. mantelo, 15. manteltubo, 15. maramaso, 46. mararsenalo, EZA, 55. marbato, 46. marero, WON, 12. maro, bela —, 10; ebena —, 10; hakita —, 10; kava —, 10; malkvieta —,10; mallonga—, 10 spaca —, 44. marrompaĵo, HFA, 7. marsignaĵo, QJP, 7. marstango, GAB, 7. martingalsteo, LKD, 34. marturo, 7. masko, RLY, 49. mastaro, 34. masthisilo, RMI, 34. mastigi, RME, 36. mastingo, WUN, 31. masto —, 34; malsupra —, 34; gafa —, 34; driva —, DRC, 34. maŝino, RDT, 12; aerprema —, DVY, 13; rotada —, MAV, 13; movalterna —, 16;	kun samtempa enfluo —, 20; kun intersekva ekpansio, — 20; renversita —, 20; kun oscila stango —, 22; oscila —, 22; kun tubopiŝto —, 22; kun renversita turnostango —, 22; kun rekta turnostango —, 22. mejlo, AWO, 4. mekanismo, 17. melinito, ROX, 50. memvolvi, IZN, 44. meridiano, RQC, 1. merleno, 40. metacentro, 26; laŭlarga —, 26; laŭlonga —, 26. meteorologio, RSE, 10. mezĵibo, NJM, 36. meznivelo, 9. meztajdo, OLN, 9. mikroskopo, 11. mikskondensilo, 18. mitralero, 50. mitralo, 50. mitralskatolo, IDA, 50. moleo, TIG, 54. monteto, sabla —, 7. montrilo, magneta —, 2. moruo, 60. mugelo, 59. municiejo, 49. municio, EFP, 49. municivagono, 51. musono, RYI, 12. N naciatesto, 57. nadiro, 3. najlingo, 30. najlo, TKL, 30. navigacio, 2; neastra —, ULJ, 2. navigi, SEX, 44. neĉebloke, MEJ, 48. negativa *, 4. nimbuso, 12. nivelado, 8.	nivelilo, 8; aerbula —, 11. nivelkrano; 13. niveltubo, YVQ, 13. nodo, 1; printempa —, 1 nordo, ABC, 3. nubaro, FUI, 12. nukso, 15. nutrado, MUX, 18. nutrakvo, 13. O objektivo, 11. observanto, 56. ogivo, 50. oleumĉapelo, 55. oleumvesto, 55. ondeto, 10. ondrompilo, HFM, 52. ondsternejo, 52. opozicio, 1. orbito, 1. orienti, 8. orlopferdeko, 25. orta *, 26; — e, 45. oscilaĵo, kompensanta —, 4. P padelo, 17. pafadi, laŭvole —, 51; laŭordone —, 51; laŭflanke —, 51. pafaĵo, 49. pafŝnuro, 51. panei, OSC, 45. panelo, masta —, 31. paralakso, 1. paraleleo, TAW, 3. parapeto, 51. pasejo, TKZ, 52. paŝo (de pelŝraŭbo), 17. pavezo, 23. pelrado, 17. pelŝraŭbo, VKH, 17. pendantaĵo, 41; kuranta —, 42.
pendigilo, 31. pendilaro, 43. perigeo, 1. perpendikularo, TGL, 6. pezocentro, 24. piedego (ankro), 33. piedkuseno, 19. piedportilo, 31. pilotarto, 5. pinglo, 21. piŝto, TKW, 15. piŝtringo, 45. piŝtostango, TKY, 15. pivoto, TLE, 2. piano, TLZ, 6. plataĵo, 51. platrelo, 24; bulba —, 24. plendismeto, 22. plifortigilo, NCF, 36. pligrandigilo, 5. plivarmigilo, 13. poluso, 3. ponteto, 50. pontono, TOD, 28. pordmovejo, 53. pordo, TOW, 43. pordeto, 43. pordujo, 53. portilo (artilerio), 49. portilo, posta — (maŝino), 18. portilo (barko), 38. portospindlo, 19. postkilo, WVY, 23. postmasto, RWQ, 34. postremilo, 41. postumfermilo, 49. postumkanono, HFU, 49. postumkojno, 49. postumo (kanono), 49. postumŝraŭbo, 49. poŝtŝipo, SZD, 28. potenco (maŝino), OYH —, 23 potona, 56. poŭpo, TOG, 23. pozicio (astro), 5. pozitiva *, 16. prajmi, 51.	prajmotubingo, 51. prajmotubo, 51. pramboato, 54. premi (venton), 45. premo, 13. profilo, 26. projekcio *, Merkatora — 6. promenferdeko, 25. promenjakto, 28. protektilo, 41. provizi (kanonon), 49. provizisto, 51. pulvo, 50. pumpilo, UBE, 18, centrifuga —, 18; efikunuobla —, 18; efikduobla —, 18; nutra —, MVA, 18; elĉerpa —, 18; bilĝa, GJS, — 18; helpa —, 18. punkto, LKU, 2; devena —, 6; observita —, 2; taksita —, ULK, 2; printempa ekvinoksa —, 1. punkto, neefika — (maŝino), 16. puŝflanĝo, 17. puŝocentro, 26. puŝportilo, 17. puŝŝafto, VTH, 17. R radeto (maŝino), 20. radeto (bloko), 42. radetsulko, 42. radettruo, 34. radio (de elcentreco), 17; vektora * —, 1. radmaŝino, 22. radrondo, 16. radŝirmilo, HDF, 17. rajo, 59. raketo, kolorita —, 48. rapideco, 28. raporto *, 6. raporto, URQ, 58. refo —i, UMN, 38.	refligilo, LRE, 38. refraliko, 39. refŝnuro, 38. reftakelo, XIR, 39. registro, MBI, 16. registratesto, 57. regresi-o, 51. reguligo, 4. reĝvelo, VAY, 36. rekta —e (direktilo), 29. relego, 22. relo, 26. reloki, 51. remalo, 41. remapogilo, 41. remforko, VAU, 41. remilo, SLZ, 41. remkorpo, 41. remtabulo, 41. remtenilo, 41. renversiĝi (ŝipo), HVW, 46. revolvero, TKU, 50. revolverkanono, OKF, 51. rifo, UMR, 7. rifrakto, 5. rigardlenso, 5. rigi-ilaro, UXK, 34. rigidigilo, 14. ringo, 54. ripego, 25. ripo, UWR, 25. risorto, 4, 13. rodo, UYR, 52. rombfiŝo, 59. rompiĝi (maro), 12. roto, elŝipigata —, 51. rubando, mezurila —, 8. rufo, KPZ, 23. ruĝa-e, TOX, 29. ruĝano, 55. rulkilo, GJR, 25. ruliĝo-i, UZJ, 44. rulrelo, 24. rultakelo, 31. S sablujo, OZK, 4. sabro, 50.
salecometro, 13. salvo,YRL, 51. salutpafado, VGA, 51. sanecatesto, GKC, 57. saturiĝi (akvo), 13. savado, 47. savaposteno, QRK, 47. savaŝipo, QRG, 47. sekstanto, VTD, 4. sektoro * (lumo kun), 6. semaforo, VOW, 7. senenpake, 57. senmastigi-iĝi, LEW, 36. senmova (supraĵo de la maro), 9. senmovo (de fluo), 9. sejnoreto, 59. servistaro, 51. servisto, OJY, 51. sidloko, 18. sidringo, 18. signalaĵo, 8. signalisto, 56. signalmasto, WDC, 52. signalo, WCH, 47; distingiga —,48. sireno, WSR, 48. sizigio, 9. skafandristo, EZQ, 54. skalo (de karto), 6. skalo, tajda —, 9. skombro, RDZ, 59. skrapi (ankro), 32. skrapilego, KCG, 8. skrapreto, YAK, 59. skualo, WPK, 10. slipo, 55. sojlo, 14. soleo, 59. solstico, 3. sondado, WKM, 8. sondilo, 8. spaco, neŭtra —, 16. spindlo, 19. splisaĵo, WNX, 42. splisilo, RLS,42. spritvelo, 39. stabilimento (de la haveno), 9.	stajo (rigilaro), WSG, 31; posta —, 31; — (maŝino), 14. stajŝraŭbo, 14. stajtubo, 14. stajvelo, 36. stango (krano), 21; oscila — (maŝino), 22. stativo, 11. stivi -ado, YBG, 57. stivisto, 57. stivligno, 57. stivmasto, 57. stopi, WXC, 46. stopumi, ISC, 32. stopumilo, 42. stratuso, 12. streĉi (kronometron),4; — (ŝnuron, velon), WVG, 38. streĉilo, 4. streĉilujo, 42. strekkanono, 49. stringangulaĵo, 25. stringlameno, 25. stropo, 42. stupo, 23. stuppremilo, HDG, 21. stupŝnuro, 40. stupujo, 21. subestro, 56. subiĝo (de la horizonto), 5. suboficiro, 56. subparto, 25. subtenilo, WTR, 54. sudo, AIO, 3. sulko, 4. suno, fiktiva —, 1 ; meza —, 1. supertago, KTM, 57. supra topvelo, 36. surjardraliko, 39. surkunigo, 21. surparto, 25. Ŝ ŝaftingo, 17. ŝafto, VTH, rekta —, 17.	ŝanelo, IKZ, 52. ŝarĝatesto, 58. ŝarĝo-i, 56. ŝarĝokvanto, 24. ŝarĝŝipo, GSK, 28. ŝelo, 14. ŝellameno, 25. ŝipestro, 56. ŝipkonstruejo, VXY, 55. ŝipmaklerislo, 58. ŝipmastilo, 34. ŝipmastro, HWQ, 56. ŝipo, milita —, 26; regna —, 26; bord —, IYB, 28; borddefendanta —, IXV, 28; detruista —, XWR, 28; submara —, 28; submarebla —, 28; komerca —, 28; forirista —, NKQ, 28; velinda —, 44; lofema —, 44; mallofema —, 44; orta —, 26; starema —, 26; trimasta —, 27. ŝippelilo, 17. ŝippereaĵo, 7. ŝippereo, VYK, ZIR, 46. ŝippordo, VFN, 53. ŝipsidejo, 54. ŝipŝelo, OZX, 22. ŝipveturilo, 55. ŝirmejo (ŝipo), 49. — (haveno), 54. ŝirmferdeko, 25. ŝkoto 4, VUS, 36. ŝlimo, 7. ŝluzbarilo, 53. ŝluzo -i -ado, 53. ŝnurero, 40. ŝnurforko, GSC, 41. ŝnuro, pasiganta —, 47. ŝnurstreĉilo, 31. ŝnurŝtuparo, 41. ŝnurŝtupo, UIR, 31. ŝnurvolvo, 42. ŝpinito, 40. ŝrapnelo, 50. ŝraŭbalo, 17. ŝraŭbmaŝino, 22.
ŝraŭbo (ŝippelilo), VKH, 17. ŝraŭbo, apoganta —, 11; fokusa —, 11; liga — 11; movigeta —, 11; senfina —, 20; tangenta —, 20. ŝraŭbrado, 20. ŝraŭbŝafto, 17. ŝtoko, 33. ŝtoneto, 7. ŝtopilo, 23; memferma - 14. ŝtormo, 10. ŝtudo, 21. ŝuabrilo, 42. ŝunero, VJI, 27; trimasta —, FXP, 27. ŝunervelo, YDA, 36. ŝvelo-i,XHI, 10. ŝveli (velo), 45. T T-relo, 24; bulba —, 24. tabelo de punkto, 4. taglibro, 58. tajdlibro, 9. tajdo, XSB, 8; diurna —, 9; duondiurna —, 9; kvadratura —, 9; senmova —, 9: sizigia —, 9. tajdoskribilo, 9. takelaro, 42. takelo, XIP, 42. takelŝnuro, 42. tamburo (kapstano), 33. tangi, TLC, 44. tempfuzo, 50. tempo, malŝarĝada —, 57; ŝarĝada —, 57. tendo, XOG, 43. tendsupraŝnuro, 43. tendŝnuro, 43. tenejo, KUQ, 54. teodolito, XPG, 9; reiteranta —, 11; ripetanta —, 11. terplejno, 54. teŭgo, IEO, 23.	tino, YDZ, 59. tonaĵo, XVB, 58; bruta —, 58; neta aŭ registra —, UNT, 58. toni, 59. tonmezuri -ado, 58. tono, 58; peza —, 58; metra —, BAV, 58; dismeta —, 59; volumena —, 59; registra —, XUW, 59; frajta —, 59. tontlameno, 25. tontrelo, 25. topkadeno, 31. topmasto, XVW, 34. topo, 31; brama —, 31. topstajĵibo, NJD, 36. topografio, 8. topvanto, 31. topvelo,36; malsupra —, RCH, 36; supra —, 36; gafa —, 36. torpedŝipo, XWP, 28; mara —, 28; borda —, 28. trabo, 25. traborgrenado, 50. trabstajo, TYU, 25. tracelilo, 2. trado, ZFC, 12. trairi (meridianon), 1. tramelreto, 59. transiranto, TDM, 58. transirigilo, 54. transportŝipo, YBM, 28. trapezo, 47. trelarge, 45. tremi (velo), 45. trenŝipo, YDR, 28. triangbloko, 12. triangulado, 6. triangularo, 8. triangulo (signalo), 47. trikotvesto, 55. trofruo, 4. trogeto, 16. tropiko, YBS, 3. trumpo, milita —, HKX. trunko (ankro), 33.	tubaro, 14. tubkondensilo, 18. tublameno, 14. tubo, posta —, 17. — (revolvero, pafilo), 50. tubo, ventola —, DVZ, 43. tubopiŝto, 22. turbino, YEB, 16. turnaparato, 20. turniĝo, UWI, 17. turnilo, 21. turnobrako, 19. turnoradio, 19. turnospindlo, 19. turnostango, 19. turnponto, 54. turnŝafto, KBP, 17; unupeca —, 19. turnventego, KHZ, 12. U U-relo, 24. V vakuo, LXV, 18. vango, 23, 31, 42. vantoplato, 31. vanto, WAP, 31. vaporbarko, GUZ, 41. vaporkaldrono, 12. vaporkamero, 14. vaporlipo, 15. vapormaŝino, 12. vaporsekigilo, 13. varango, 25. varmigilo, nutrakva —, 18. varmakvujo, 18. varpankro, EIY, 34. vazo (kompaso), 2. velaro, 36; okaza —, 46. velfadeno, YFM, 40. velirado, YBD, 45. velisto, 56. velligilo, LRD, 36. velo; kvadrata—, WPN, 39; aŭrika —, NIU, 39; portugala —, 39; latina —, 39; ferlita —, 39;
malferlita —, 39; ŝkotita —, 39; hisita —, 39; brajlita —, 39; driva —, 36. velŝipo,.VXE, 44. ventantaŭe, 45. venta-e, YZN aŭ ZFW, 29. ventekturno, VWZ, 10. ventkontraŭe, 45. ventlarge, NPX, 45. ventmontrilo, 31. ventolilo, Y0N, 13. ventposte, ZEM, 45. ventrobrajlilo, 39. ventraliko, 39. verda -e, WQS, 29. verdano, 55. vergo (revolvero), 50.	verknoto, 42. verniero, 5. vertico *, 8. veselkapitano, HWF, 56. veselleŭtenanto, 56. veselo, 28. vestaro, 55. veturraporto, 58. vicadmiralo, DLN, 56. vidaĵo, 7. vigligi (hejton), 45. vindaso, ZFS, 32. vinkto, UYM, 21. viri, XIJ, 45. vizi, DVT, 58. voĉtubo, 43. vojiri -ejo, 2. vojo (piŝto, glitkapo), 16.	vojo (helico), poturniĝa —, 17. volumeno * 16. volvi, 44. vostostango, 15. W1 waĉo —i, 55. warfo, ZCA, 32. westo, AMH, 3. winĉo, ZEJ, 54. Z Z-relo, 25. zenito, ZME, 3.

1. Ŝajnis necese al la aŭtoroj enkonduki la literon W — kiu estas elparolota kiel U — por konservi al kelkaj radikoj la fisionomion de la anglaj vortoj, de kiuj ili devenas, kaj, ĉar la elekto de radikoj komencantaj per la litero U sekvata per vokalo, ŝajnis ne dezirinda al multaj lertaj esperantistoj.

---

TABELO DE L' ENHAVO

---

---